mózg
 
Encyklopedia PWN
Mózg rozwija się z 3 pęcherzyków pierwotnych: przodomózgowia, śródmózgowia i tyłomózgowia, z których powstaje 5 pęcherzyków wtórnych, będących zawiązkami 5 części mózgu: kresomózgowia, międzymózgowia, śródmózgowia, móżdżku (u ssaków łożyskowych — także mostu) i rdzenia przedłużonego (przechodzącego w rdzeń kręgowy). Wewnątrz mózgu znajduje się układ komór mózgowych, powierzchnię okrywają opony mózgowo-rdzeniowe. Według często stosowanego podziału fizjol.-klinicznego (funkcjonalnego) terminem mózg określa się kresomózgowie — półkule mózgowe połączone ciałem modzelowatym i jądra podstawy, a pozostałe części mózgu, poza móżdżkiem, jako pień mózgu; kresomózgowie, pień mózgu i móżdżek łącznie, są zw. mózgowiem. Zewnętrzną część półkul mózgowych tworzy kora mózgowa, najwyższa hierarchicznie część mózgu, wewnętrzny trzon półkul stanowi istota biała, złożona z włókien nerwowych, wśród których mieszczą się jądra podstawy; zalicza się do nich m.in. ciało prążkowane, funkcjonalnie należące do układu pozapiramidowego — zespołu struktur regulujących płynność i precyzję ruchów, napięcie mięśniowe — oraz ciało migdałowate, część układu rąbkowego (limbicznego), który kieruje czynnościami popędowo-emocjonalnymi. W skład pnia mózgu wchodzi wzgórze, ważna stacja przekaźnikowa dla impulsów biegnących do kory mózgowej i jąder podstawy, podwzgórze (należące wraz ze wzgórzem do międzymózgowia), kierujące reakcjami popędowymi, utrzymaniem homeostazy, czynnościami autonomicznego układu nerwowego, oraz śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony, zawierające m.in. jądra nerwów czaszkowych. W pniu mózgu występują tzw. nieswoiste struktury (układy) mózgu, których znaczenie polega na wytwarzaniu odpowiedniej czynnościowej gotowości kory mózgowej i in. ośr.; odgrywają decydującą rolę w mechanizmie czuwania, snu, uwagi i habituacji; zalicza się do nich twór siatkowaty i nieswoisty układ wzgórzowy. W rozwoju filogenet. mózgu zwraca uwagę stopniowe powiększanie się kresomózgowia, zwłaszcza półkul mózgowych, które u naczelnych przeważają nad resztą mózgu. Masa mózgu dorosłego człowieka wynosi średnio 1200–1500 g i jest zależna m.in. od płci, wieku i masy ciała. Termin „mózg” jest też stosowany na określenie zwojów głowowych niektórych bezkręgowców (gł. owadów).
Następstwem chorób mózgu są tzw. objawy mózgowe ogólne (utrata przytomności, wymioty) lub ogniskowe (np. afazja). Zapalenia mózgu najczęściej wywoływane są przez wirusy (enterowirusy, arbowirusy, herpeswirusy); następują zmiany w budowie komórek nerwowych mózgu, powstają blizny i ogniska krwotoczne oraz martwicze; często zapalenie mózgu, tzw. przyzakaźne, rozwija się jako powikłanie odry, różyczki, ospy wietrznej, grypy lub szczepienia (np. przeciw wściekliźnie); zapalenia mózgu bakteryjne są zwykle wynikiem zakażeń pourazowych lub przerzutów infekcji z odległych ognisk (mogą prowadzić do ropnia mózgu). Choroby zwyrodnieniowe to m.in. choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, demielinizacyjne to np. stwardnienie rozsiane; udar mózgu zwykle jest wynikiem zmian miażdżycowych naczyń. Guzy mózgu powstają w przebiegu niektórych chorób pasożytniczych (bąblowica, węgrzyca), zakaźnych (np. ziarniniaki w przebiegu gruźlicy, kiły) oraz chorób nowotworowych pierwotnych i wtórnych; najczęściej to oponiaki, naczyniaki i glejaki; ze względu na umiejscowienie wszystkie traktowane są jako poważne. Urazy mózgu mogą powodować wstrząśnienie mózgu, zranienie, stłuczenie, czego następstwem są często trwałe objawy neurologiczne (np. niedowłady).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Mózg człowieka, schemat budowy: półkula mózgowa — widok z boku rys. M. Drabecka/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia