koenzymy

koenzymy

[łac.-gr.],

drobnocząsteczkowe związki organiczne pochodzenia niebiałkowego wchodzące w skład centrum aktywnego enzymów;

część białkowa takiego enzymu jest zwana apoenzymem, a jego kompleks z koenzymem — holoenzymem; koenzymy są luźno związane z białkiem (drobnocząsteczkowe związki organiczne związane kowalencyjnie są nazywane grupami prostetycznymi). Innymi kofaktorami, oprócz koenzymów, niezbędnymi w reakcjach enzymatycznych są jony metali. Koenzymy uczestniczą bezpośrednio w reakcjach enzymatycznych, działając jako przenośniki elektronów, atomów lub grup funkcyjnych; biorą udział w reakcjach elementarnych przemiany substratu w produkt i zwykle pozostają w niezmienionej formie po zakończeniu reakcji (biorą udział w 2 kolejnych reakcjach enzymatycznych: w pierwszej pobierają z jednego substratu np. grupę funkcyjną, w drugiej oddają ją drugiemu substratowi, odtwarzając się w pierwotnej postaci, po czym proces się powtarza); do koenzymów są zaliczane także związki funkcjonujące jak substraty reakcji enzymatycznych, np. NAD⁺ lub askorbinian. Koenzymy są specyficzne wobec reakcji elementarnej mogącej stanowić etap pośredni różnych przemian enzymatycznych; gdy w kolejnych etapach reakcji enzymatycznej jeden koenzym współdziała z różnymi enzymami, jest to nazywane sprzężeniem koenzymatycznym; w toku ewolucji została wyselekcjonowana stosunkowo mała liczba koenzymów mogących brać udział w wielu różnorodnych przemianach metabolicznych. Prekursorami koenzymów są często witaminy, najczęściej z grupy B. Najważniejsze koenzymy to: koenzym A, S-adenozylometionina, pirofosforan tiaminy, fosforan pirydoksalu i fosforan pirydoksaminy, biotyna, koenzymy nikotynoamidoadeninowe (NAD⁺ i NADP⁺), nukleotydy flawinowe (FAD i FMN), tetrahydrofolian, kobalaminy, sirohem, F₄₃₀, kwas liponowy, chinony, kwas askorbinowy oraz pochodne hemu.