Rumunia. Literatura

Rumunia. Literatura.

Początkowo pozostawała pod wpływem kultury bizant.; najstarsze jej zabytki są pisane w języku staro-cerkiewno-słow.; pierwsze teksty w języku rumuńskim pojawiły się w okresie reformacji (m.in. przekłady ksiąg rel. diakona Coresi). W XVII–XVIII w. w Mołdawii rozwijało się piśmiennictwo rel. i historiografia, eur. sławę zyskał D. Cantemir; wśród kronikarzy w Księstwie Wołoskim wyróżniał się w tym okresie m.in. R. Popescu; na przeł. XVIII i XIX w. tworzyli pisarze tzw. szkoły siedmiogrodzkiej, którzy dowodzili łac. pochodzenia Rumunów i języka rumuńskiego (m.in. S. Micu, G. Şincai, I. Budai-Deleanu). Wiek XIX przyniósł wielkie ożywienie kult.; w literaturze rumuńskiej znalazły odbicie wyzwoleńcze i społ. dążenia narodu; powstały towarzystwa kult., czasopisma oraz zaw. teatr rumuński; 1840 M. Kogǎlniceanu zał. pismo „Dacia Literarǎ” postulujące rozwój rodzimej literatury, zainteresowanie folklorem, historią i problemami społ.; program ten poparli liczni pisarze romant., przedstawiciele tzw. pokolenia 1848, zw. też grupą paszoptystów [patruzei şi opt ‘czterdzieści osiem’] (m.in. D. Bolintineanu, G. Alexandrescu, C. Negruzzi, A. Russo — także wybitny krytyk literacki, a zwłaszcza V. Alecsandri). W 2. poł. XIX w. tworzyli m.in.: A. Odobescu, Hasdeu (także historyk i filolog), I. Creangǎ oraz najwybitniejszy poeta rumuński M. Eminescu, jeden z gł. przedstawicieli eur. liryki romant.; 1863 powstało stowarzyszenie lit. Junimea, od 1867 ukazywał się jego organ „Convorbiri Literare” (współzałożycielami byli T.L. Maiorescu i I. Negruzzi), grupujące zwolenników hasła „sztuka dla sztuki”; przeciwstawiali mu się pisarze proletariaccy skupieni wokół pisma „Contemporanul” (zał. 1881 przez C. Dobrogeanu-Ghereę). Na przeł. XIX i XX w. literaturę realist. o akcentach ostrej krytyki społ. reprezentowali dramatopisarz I.L. Caragiale oraz prozaicy: I. Slavici, D. Zamfirescu, B. Delavrancea, A. Vlahuţǎ (także poeta); w poezji wyróżniali się: G. Coşbuc, O. Goga oraz symboliści I. Minulescu i G. Bacovia; pisarze przejawiający zainteresowanie problematyką chłopską (m.in. N. Iorga) skupiali się wokół pism „Sǎmǎnǎtorul” (zał. 1901) i  „Viaţa Româneascǎ” (zał. 1906 organ tzw. poporanistów [popor ‘lud’], przywódca — krytyk G. Ibrǎileanu). W latach międzywojennych nacz. miejsce w rumuńskiej literaturze zajmowali: w prozie — M. Sadoveanu, L. Rebreanu, Camil Petrescu, H. Papadat-Bengescu, w poezji — T. Arghezi, I. Barbu, L. Blaga (także filozof), w dramacie — V. Eftimiu, M. Sebastian, w krytyce lit. — E. Lovinescu, G. Cǎlinescu. W powojennej literaturze rumuńskiej dominuje poezja, m.in. twórcy: M. Banuş, N. Cassian, N. Labiş, N. Stǎnescu, M. Sorescu, A. Blandiana, Ş.A. Doinaş, M. Dinescu; prozę reprezentują: L. Demetrius, Z. Stancu, I.M. Sadoveanu, M. Eliade (wybitny religioznawca), M. Preda, E. Barbu, A. Ivasiuc, D.R. Popescu (także dramatopisarz), A. Buzura, N. Breban, C. Ţoiu, Ş. Bǎnulescu, G. Bǎlǎiţǎ, dramat — A. Mirodan, T. Mazilu, R. Dumitru, Sorescu, A. Baranga, P. Everac; w krytyce lit. na czoło wysuwają się: N. Manolescu, N. Zaciu, E. Simion, I. Vlad. Do ważniejszych współcz. czasopism lit. należą: „România literară”, „Observator cultural”, „Steaua”, „Vatra”. Spośród rumuńskich emigrantów świat. sławę zdobyli tworzący we Francji: T. Tzara, E. Ionesco i E.M. Cioran.