Rumunia. Sztuka

Rumunia. Sztuka.

Najstarsze przejawy sztuki na obszarze obecnej Rumunii pochodzą z okresu neolitu; z okresu kolonizacji gr. pochodzą zabytki w Histrii i Mangalii; w kulturze Gotów i Daków na przełomie er było znane budownictwo i rzeźba; w II–III w. rozwijała się sztuka rzymska (Adamclisi, Konstanca); z czasu wędrówek ludów pochodzą wyroby złotnicze. Od powstania Księstwa Wołoskiego i Księstwa Mołd. (XIV w.–poł. XIX w.) rozwijała się gł. sztuka rel., znajdująca się w kręgu wpływów bizant., ruskich oraz bułgarski (podobieństwo cerkwi w Curtea de Argeş do cerkwi bułgarskiej), przy jednoczesnym oddziaływaniu gotyku, renesansu i baroku, a w dekoracji — wpływów orientalnych, z zachowaniem jednak rodzimych odrębności. Architektura cerkwi miała charakter wybitnie dekoracyjny; we wnętrzach ważną funkcję pełniły malowidła ścienne (malarstwo monumentalne z XV i XVI w., m.in. w Curtea de Argeş, pocz. XVI w.), wyposażenie snycerskie, m.in. ikonostasy.

Na Wołoszczyźnie gł. zabytkami są m.in.: cerkwie w Curtea de Argeş (XII–XIV, XVI w.), cerkiew klasztorna w Cozia (XIV w.), cerkiew barok. w Bukareszcie (XVII w.) i klasztor Hurez (przeł. XVII i XVIII w.). Głównymi ośr. sztuki mołd. była Bukowina i rejon Jassy; jej rozkwit przypadł na 2. poł. XV i XVI w.; typowymi budowlami są 1-kopułowe cerkwie pokryte malowidłami wewnątrz i, co jest osobliwością sztuki mołd., także na zewnątrz (cerkiew Św. Mikołaja w Radowcach z XIV w., cerkiew w Voroneţ z XV w., Moldoviţa i Suceviţa — obie z XVI w.), a od XVII w. z zewn. dekoracją płaskorzeźbioną (cerkiew Trzech Prałatów w Jassach). Cerkwie były zwykle w obrębie klasztorów obronnych. W Siedmiogrodzie, w wyniku kolonizacji węg. i niem., sztuka miast znalazła się w kręgu wpływów środkowoeur. i przechodziła różne fazy od stylu rom., got. (katedry w Alba Iulia z XIII w., w Klużu-Napoce z XIV–XV w., tzw. czarny kościół w Braszowie), renes. (zamek w Hunedoara) do barok.; charakterystyczne były kościoły obronne (XIV–XVII w.); drewniane budownictwo cerkiewne wsi (XVII–XVIII w.) stanowi jeden z bardziej oryginalnych przejawów sztuki rumuńskiej.

Zasadnicze przemiany w sztuce rumuńskiej dokonały się w 2. poł. XIX w., po uzyskaniu niepodległości; wtedy zerwała ona z tradycjami bizant., nabrała charakteru świeckiego; na jej rozwój miała wpływ także sztuka zachodnioeur., gł. francuska. W malarstwie wyróżniali się: Th. Aman (najwybitniejszy malarz rumuński), I. Negulici, C. Rosenthal, B. Iscovescu, G. Tattarescu, N. Grigorescu, I. Andreescu. Na przeł. XIX i XX w. najwybitniejszym malarzem rumuńskim był S. Luchian; rzeźbę reprezentowali: K. Strock, I. Georgescu, S. Ionescu-Valbudea; jednym z najwybitniejszych rumuńskich rzeźbiarzy współcz. był, działający w Paryżu, C. Brǎncuşi. W architekturze XIX w. panował gł. historyzm (I. Mincu, H. Craenga, H. Maicu).

Począwszy od lat 20. XX w. zaczęła rozwijać się nowocz. architektura. Współczesną sztukę rumuńską reprezentują: przedstawiciele starszej generacji malarzy — I. Iser, C. Ressu, J. Steriadi, T. Pallady oraz młodszej — C. Baba, S. Szönyi, A. Ciucurencu, I. Placea; rzeźbę — I. Irimescu, B. Caragea, I. Vlad i in.; grafikę — m.in. B. Gy Szǎbo, F. Cordescu, N. Popescu.

Brâncuşi Constantin, Pocałunek, rzeźba na nagrobku T. Raszewskiej, 1910–21 — cmentarz Montparnasse, Paryż

Suczawa, cerkiew Św. Jana Chrzciciela, XVII w. (Rumunia)