Polskie Państwo Podziemne

Polskie Państwo Podziemne,

zespół struktur prawno-państwowych, organizacyjnych i obywatelskich, które w latach II wojny światowej miały zapewnić ciągłość działalności państwa polskiego na jego własnym terytorium w warunkach okupacji tego terytorium przez wrogów.

IX 1939 utworzono ogólnopolską polityczno-wojskową organizację konspiracyjną Służbę Zwycięstwu Polski (SZP), kierowaną przez dowództwo wojskowe, wspieraną przez główne partie polityczne reprezentowane w Radzie Głównej Obrony Narodu, później Głównej Radzie Politycznej; XI 1939 rząd RP na uchodźstwie powołał Związek Walki Zbrojnej (ZWZ), II 1942 przekształcony w Armię Krajową (AK), konspiracyjną część Polskich Sił Zbrojnych; rozdzielono pion wojskowy i cywilny, II 1940 utworzono Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP), w skład którego weszli przedstawiciele stronnictw politycznych i komendant główny ZWZ; XII 1940 premier rządu RP na uchodźstwie mianował Pełnomocnika Rządu RP na Kraj, który zorganizował Delegaturę Rządu RP na Kraj (podziemną administrację państwową); III 1943 PKP został przekształcony w Krajową Reprezentację Polityczną (KRP), a I 1944 w Radę Jedności Narodowej (RJN), w której skład weszli przedstawiciele: PPS-WRN, SL, SP, SN, Zjednoczenia Demokratycznego, Chłopskiej Organizacji Wolności „Racławice”, Ojczyzny, Kościoła katolickiego i spółdzielczości; V 1944 Pełnomocnik Rządu RP został mianowany wicepremierem i wspólnie z zastępcami (ministrami) tworzył Krajową Radę Ministrów (KRM); 1944 zakończył się proces kształtowania instytucji Polskiego Państwa Podziemnego: zalążka parlamentu — RJN, siły zbrojnej — AK, policji (Państwowy Korpus Bezpieczeństwa) i sądownictwa (Wojskowe i Cywilne Sądy Specjalne); organy państwa podziemnego (AK, Delegatura) kierowały organami lokalnymi (wojewódzkimi i powiatowymi); podporządkowały mu się instytucje opiekuńcze i gospodarcze, m.in. Rada Główna Opiekuńcza, PCK, Związek Spółdzielni Spożywców „Społem”; w okresie powstania warszawskiego władze Polskiego Państwa Podziemnego działały jawnie, po jego upadku uległy dezorganizacji; I 1945 rozwiązano AK; III 1945 niemal całe kierownictwo państwa podziemnego (przewodniczący i członkowie RJN, Delegat Rządu RP na Kraj, ostatni dowódca AK) zostało aresztowane przez NKWD i VI 1945 w procesie szesnastu skazane na kary więzienia; odtworzone RJN i Delegatura Rządu RP zostały rozwiązane 1 VII 1945 (opublikowały odezwę programową: Testament Polski Walczącej); ostatnią strukturą państwa podziemnego była powołana IV 1945 Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj, którą rozwiązano 6 VIII 1945.