polskie siły zbrojne w II wojnie światowej

polskie siły zbrojne w II wojnie światowej,

regularne i konspiracyjne pol. formacje zbrojne, walczące 1939–45 w obronie Polski i w celu wyzwolenia kraju spod okupacji.

IX–X 1939 w kampanii wrześniowej dowodzone przez Nacz. Wodza (marsz. E. Rydz-Śmigły) armie Wojska Polskiego 1939, jednostki polskiego lotnictwa wojskowego i Polskiej Marynarki Wojennej oraz formacje ochotnicze broniły Rzeczypospolitej przed agresją niem. i sowiecką; stoczyły bitwy: graniczną, nad Wartą i Bzurą, pod Tomaszowem Lubelskim, w obronie Westerplatte, Wybrzeża, Modlina, Warszawy, Lwowa, Grodna (z Armią Czerwoną) oraz pod Kockiem; w działaniach wojennych wzięło udział ok. 1 mln żołnierzy, później niektóre oddziały przeszły do działań partyzanckich, prowadzonych do jesieni 1940, m.in. w Borach Tucholskich, na Podlasiu, Nowogródczyźnie i Kielecczyźnie (hubalczycy). 26 IX 1939 w przeddzień kapitulacji Warszawy, na rozkaz Nacz. Wodza marsz. Rydza-Śmigłego, została powołana konspiracyjna organizacja wojsk. Służba Zwycięstwu Polski, na przeł. 1939 i 1940 na rozkaz premiera rządu RP na uchodźstwie i Nacz. Wodza gen. W. Sikorskiego utworzono Związek Walki Zbrojnej, II 1942 przekształcony w Armię Krajową (wojsko Pol. Państwa Podziemnego); na obszarze całego kraju powstawały konspiracyjne organizacje wojsk. i zbrojne, które stopniowo, w ramach akcji scaleniowej, podporządkowywały się ZWZ-AK; zwierzchnictwa władz Pol. Państwa Podziemnego nie uznawały organizacje: komunist. (GL, AL) oraz część radykalnego skrzydła obozu nar. (Organizacja Wojsk.-Związek Jaszczurczy); 1944 w oddziałach partyzanckich, gł. AK (zmobilizowanych w ramach akcji „Burza”) i w powstaniu warszawskim 1944 walczyło ponad 100 tys. żołnierzy, uczestnicząc w wyzwoleniu wielu miejscowości, m.in. Wilna (operacja „Ostra Brama”). Jednocześnie od jesieni 1939 poza granicami kraju trwało formowanie, podporządkowanych władzom RP na uchodźstwie, regularnych formacji wojsk. (Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, PSZ) dowodzonych przez Nacz. Wodza: IX 1939–VII 1943 gen. Sikorskiego (od XII 1939 Nacz. Wodza całości Sił Zbrojnych RP), VII 1943–IX 1944 gen. K. Sosnkowskiego, IX 1944–XI 1946 gen. T. Komorowskiego (podczas jego pobytu w niewoli niem., II–V 1945 obowiązki Nacz. Wodza pełnił gen. W. Anders); początkowo we Francji i Syrii, później w Wielkiej Brytanii i Palestynie, organizowano jednostki wojsk lądowych, które jednocześnie z okrętami Pol. Marynarki Wojennej i lotnikami Pol. Sił Powietrznych uczestniczyły w operacjach militarnych aliantów, m.in. 1940 pod Narwikiem, w obronie Francji, bitwie o Wielką Brytanię, 1941 pod Tobrukiem, 1944–45 we Francji i Holandii; 1941–42 w ZSRR formowano Armię Pol., po ewakuacji do Iraku połączoną z WP na Środkowym Wschodzie w Armię Pol. na Wschodzie, z której 1943 wydzielono Drugi Korpus Pol. uczestniczący 1944–45 w kampanii wł.; V 1945 jednostki PSZ na Zachodzie liczyły ok. 200 tys. żołnierzy, 1946 zostały rozwiązane. W 1943–44 po zerwaniu pol.-sowieckich stosunków dyplomatycznych, komuniści pol. zorganizowali w ZSRR Pierwszą Dywizję Piechoty im. T. Kościuszki, następnie Pierwszy Korpus Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, przekształcony w Armię Polską w ZSRR 1944, formalnie podlegające Związkowi Patriotów Pol.; VII 1944 powstało WP (Nacz. Dow. gen. M. Żymierski), podporządkowane KRN i PKWN, sformowano armie Wojska Polskiego 1944–45 (IV 1945 liczyły ok. 200 tys. żołnierzy), walczące m.in. w Warszawie, w operacjach: pomor. (II–III 1945) i berlińskiej (IV–V 1945), później m.in. użyte do zwalczania podziemia niepodległościowego; formacje pol. walczące na froncie wschodnim faktycznie podlegały Dowództwu Armii Czerwonej i były dowodzone przez generałów i oficerów sowieckich (III 1945 stanowili ponad połowę oficerów WP); w końcowym okresie II wojny światowej PSZ na wszystkich frontach liczyły ok. 600 tys. żołnierzy (2 armie, 3 korpusy i kilkadziesiąt innych jednostek).

Polskie siły zbrojne w II wojnie. Żołnierze 1. armii Wojska Polskiego podczas walk o Wał Pomorski

Holandia, czołgi z dywizji gen. S. Maczka

Bitwa o Monte Cassino, maj 1944