podziemie niepodległościowe

podziemie niepodległościowe w Polsce,

cywilny i zbrojny ruch oporu przeciwko władzy komunistów i dominacji ZSRR;

kontynuowało walkę o niepodległość kraju prowadzoną przez organizacje konspiracyjne w okresie okupacji niemieckiej i sowieckiej, przejęło częściowo ich organizację, członków, środki finansowe i materialne (broń); większość podziemia niepodległościowego w Polsce uznawała zwierzchnictwo władz RP na uchodźstwie. W IV 1945 powstała Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj (DSZ); po samorozwiązaniu Rady Jedności Narodowej (1 VII 1945) i likwidacji Delegatury Rządu RP na Kraj władze RP na uchodźstwie i działacze DSZ uznali, że zamiast walki zbrojnej powinna być prowadzona działalność cywilna i VIII 1945 rozwiązano DSZ; IX powołano Zrzeszenie Wolność i Niezawisłość (WiN), które sformułowało program walki o niepodległość i demokrację parlamentarną. Większość oddziałów nie zaprzestała walki zbrojnej, przeciwstawiając się terrorowi stosowanemu przez władze państwowe. Oprócz WiN w podziemiu działały inne organizacje wyrosłe z AK (m.in. Konspiracyjne Wojsko Polskie, Wielkopolska Samodzielna Grupa Ochotnicza „Warta”, Ruch Oporu Armii Krajowej, Mobilizacyjny Ośrodek Wileński Okręgu Armii Krajowej) i obozu narodowego (Narodowe Siły Zbrojne, Narodowa Organizacja Wojskowa, Narodowe Zjednoczenie Wojskowe); podziemie niepodległościowe w Polsce stosowało samoobronę i terror (napady w celu zdobycia środków na przetrwanie, ataki na posterunki MO, rozbijanie więzień i uwalnianie więźniów, zabójstwa działaczy PPR, konfidentów Urzędów Bezpieczeństwa, głównie na Białostocczyźnie, Lubelszczyźnie i północno-wschodnim Mazowszu). W konspiracji pracowały ugrupowania polityczne: Niezależna Polska Partia Socjalistyczna, Polskie Stronnictwo Demokratyczne, Stronnictwo Niezawisłości Narodowej i SN; III 1946 powstał Komitet Porozumiewawczy Organizacji Polski Podziemnej (KPOPP), który m.in. opracował i przekazał za granicę Memoriał do ONZ o sytuacji Polski i niebezpieczeństwie ekspansji komunizmu; oprócz walki zbrojnej podziemie niepodległościowe w Polsce prowadziło propagandę, wydawało czasopisma, utrzymywało łączność z rządem RP na uchodźstwie; jesienią 1945 liczyło ok. 80 tys. ludzi.

Przeciwko podziemiu niepodległościowemu w Polsce władze państwowe zastosowały terror, w operacjach pacyfikacyjnych uczestniczyły grupy operacyjne Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, oddziały KBW, WP, a także NKWD; aresztowanych przywódców organizacji podziemnych skazywano w procesach politycznych na kary wieloletniego więzienia i karę śmierci; władze państwowe kilkakrotnie ogłaszały amnestię, skłaniając żołnierzy podziemia do ujawnienia się; 1947–48 podziemie niepodległościowe w Polsce zostało rozbite, niektóre oddziały i grupy partyzanckie przetrwały jeszcze kilka lat.