Polska Partia Robotnicza

Polska Partia Robotnicza (PPR),

partia komunistyczna, utworzona I 1942, po przerzuceniu do Polski z ZSRR grupy inicjatywnej, z połączenia organizacji i grup komunistów w kraju, m.in. Związku Walki Wyzwoleńczej, Robotniczo-Chłopskiej Organizacji Bojowej, Rewolucyjnych Rad Robotniczo-Chłopskich.

PPR formalnie nie należała do Międzynarodówki Komunist., faktycznie była jej podporządkowana, po rozwiązaniu Kominternu jego funkcje przejął Wydział Zagr. KC Wszechzwiązkowej Komunist. Partii (bolszewików); w deklaracjach programowych PPR wysuwała hasła: powszechnej walki zbrojnej w celu wyzwolenia kraju spod okupacji niem., odbudowy niepodległego i demokr. państwa pol. w nowych granicach wschodnich, sojuszu z ZSRR, przeprowadzenia umiarkowanych reform społ. i gosp.; w okresie okupacji niem. partią kierował KC i w jego ramach tzw. trójka kierownicza (później zw. Sekretariatem); 1942 PPR liczyła kilka tys. członków, a VII 1944 — ok. 20 tys.; działała gł. na obszarze GG; 1942 utworzyła organizację zbrojną Gwardię Ludową (1944 przemianowaną na Armię Ludową); 1943 prowadziła rozmowy z przedstawicielami władz Pol. Państwa Podziemnego, po ich niepowodzeniu w 2. poł. 1943 z niewielkimi grupami polit. („Wola Ludu”, część Robotniczej Partii Polskich Socjalistów) utworzyła Krajową Radę Narodową; kierowała utworzonym 1943 Związkiem Walki Młodych.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej do Polski przejęła władzę państw. (Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego), utworzyła system polit., w którym zajmowała dominującą pozycję; w skład KC i Biura Polit. KC weszli czł. Centralnego Biura Komunistów Polski w ZSRR; wysuwała hasło tzw. demokracji lud. łączące cele ogólnonar. (walka z III Rzeszą, odbudowa kraju ze zniszczeń wojennych, zagospodarowanie Ziem Zachodnich i Północnych) z programem początkowo umiarkowanych reform społ.-gosp. (reforma rolna, likwidacja własności niem., upaństwowienie wielkiej własności prywatnej w przemyśle i instytucjach finansowych); jednocześnie pacyfikowała społeczeństwo, terroryzowała opozycję polit. (Polskie Stronnictwo Ludowe) i zwalczała podziemie niepodległościowe, wykorzystując instytucje zorganizowanej przemocy (Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego), wspierana przez działające w Polsce organy bezpieczeństwa państw. ZSRR (NKWD i in.); po umocnieniu władzy 1947–48 kierownictwo PPR rozpoczęło radykalne przekształcenia polit., społ.-gosp. oparte na wzorach sowieckich, m.in. likwidację własności prywatnej i upaństwowienie gospodarki (kolektywizację rolnictwa), podporządkowanie partii komunist. wszystkich instytucji i organizacji społ.; gł. działacze: M. Nowotko, B. Mołojec, P. Finder, W. Gomułka, B. Bierut; VIII 1945 liczyła ok. 200 tys. czł., XII 1948 — ponad 1 mln; organy prasowe: „Trybuna Wolności”, „Głos Ludu”, „Chłopska Droga”; XII 1948 po połączeniu z Polską Partią Socjalistyczną na swoich warunkach zmieniła nazwę na Polska Zjednoczona Partia Robotnicza.