Narodowa Organizacja Wojskowa
 
Encyklopedia PWN
Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW),
konspiracyjna organizacja wojskowa SN, powołana 13 X 1939;
początkowo pod nazwą Armia Narodowa, później kolejno: Organizacja Wojskowa SN, Narodowe Oddziały Wojskowe i od 1 VII 1941 NOW. Powodem utworzenia odrębnej organizacji wojskowej przez SN było dążenie do przeciwstawienia się wpływom politycznym uzyskanym w konspiracji przez obóz rządzący w II RP; odrzucając podporządkowanie Służbie Zwycięstwu Polski i później ZWZ-AK, NOW uznawała zwierzchnictwo władz RP i Naczelnego Wodza na uchodźstwie. Głównym celem NOW była walka o niepodległość kraju i budowa Katolickiego Państwa Narodu Polskiego, ogarniającego swoimi wpływami obszar położony między Odrą, Nysą Łużycką i Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym. NOW była podporządkowana Wydziałowi Wojskowemu ZG SN (kierownictwo polityczne decydowało o sprawach: organizacyjnych, personalnych, finansowych, propagandzie, współpracy zewnętrznej). Do VII 1941 komendantami głównymi byli: gen. M. Januszajtis-Żegota (nie objął obowiązków z powodu aresztowania 27 X 1939 przez NKWD we Lwowie), A. Demidowicz-Demidecki („Aleksander”), B. Kozubowski („Trojanowski”). Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej (22 VI 1941) zintensyfikowano działalność NOW (przewidywano „wykrwawienie” obu wrogów); sformowano nową KG z komendantem głównym — podpułkownik J. Rokicki („Michał”) i szefami wydziałów: organizacyjnego — podpułkownik A. Michałowski („Roman”), wywiadowczego — podpułkownik W. Makatrewicz („Wacław”), operacyjno-wyszkoleniowego i jednocześnie zast. komendanta głównego — pułkownik I. Oziewicz („Czesław”), zaopatrzenia — K. Kobylański („Kazimierz”), łączności — mjr „Stanisław”, Centralnego Wydziału Propagandy — J. Bajkowski, ksiądz J. Stępień, służby sanitarnej — podpułkownik lekarz A. Kosiński, NOW Kobiet — B. Jabłońska („Basia”). Utworzono pełną strukturę terenową z okręgami: Stołeczny, Warszawa-ziemska (województwo), Radom, Kielce, Lublin, Rzeszów (Centralny Okręg Przemysłowy), Białystok, Kraków, Częstochowa, Wilno, Zagłębie–Śląsk, Cieszyn–Podhale, Lwów, Siedlce (Podlasie), Łódź, Poznań, Pomorze, Kujawy, podokręg Nowogródek i Opole oraz Ośrodek na Węgrzech. Okręgi terytorialne dzieliły się na: podokręgi, powiaty, gminy, placówki; podstawowymi jednostkami organizacyjnymi początkowo były: chorągwie, hufce, zastępy, drużyny i piątki, później przyjęto wojskowy podział na bataliony i kompanie. NOW liczyła ok. 106 tys. żołnierzy (1942). Najsilniejsze wpływy uzyskała na Mazowszu, Lubelszczyźnie, w Wielkopolsce i Małopolsce; utworzono ponad 20 oddziałów partyzanckich, m.in. F. Przysiężniaka („Ojciec Jan”) i J. Czuchry („Orski”). Kandydatów do organizacji poddawano ocenie wg kryteriów: politycznych, wyznaniowych i wojskowych, następnie szkolono (prowadzono kursy podstawowe i taktyczne, a także kursy dla dowódców).
Oprócz szkolenia w NOW prowadzono pracę propagandowo-wychowawczą w celu wzmocnienia ducha oporu oraz wytrwałości w walce o niepodległość Polski i utworzenie Katolickiego Państwa Narodu Polskiego; NOW wydawała kilka czasopism centralnych, drukowanych przez podziemne Zakłady Wydawnicze Centralnego Wydziału Propagandy, m.in. informacyjno-polityczny „Walka” (nakład do 20 tys. egz.) i kilkadziesiąt lokalnych. Prowadzono wywiad: przemysłowy, wojskowy (m.in. udzielono pomocy sowieckiej grupie wywiadowczej kierowanej przez M. Arciszewskiego) oraz rozpoznanie konfidentów i szczególnie niebezpiecznych funkcjonariuszy systemu okupacyjnego; zdobywano broń, amunicję (zakupy, akcje rozbrojeniowe) i środki finansowe (akcje ekspropriacyjne); tworzono system łączności, głównie patroli terenowych, oraz kolportaż prasy. Przeprowadzano akcje sabotażowo-dywersyjne i samoobronę, organizowano pomoc dla Żydów (w Warszawie, współpracując z Frontem Odrodzenia Polski i pracownikami Wydziału Opieki Społecznej i Zdrowia Zarządu Miejskiego, uratowano kilkaset osób), a także prowadzono przygotowania do powstania powszechnego. Na wiosnę 1942 przywódcy SN i NOW podjęli decyzję o podporządkowaniu organizacji wojskowych dcy AK, co spowodowało rozłam w SN i NOW; większość (ok. 70 tys.), z komendantem głównym NOW, została wcielona do AK, zachowując znaczną autonomię organizacyjną i własne, narodowe oblicze polityczne (umowa 4 XI 1942); po powstaniu warszawskim 1944 (walczyło ok. 1,5 tys. żołnierzy) ponownie usamodzielniła się i współtworzyła Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. Mniejszość członków NOW, z 1. zastępcą komendanta głównego, połączyła się z Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy (ZJ) i 20 IX 1942 utworzyła Narodowe Siły Zbrojne.
Krzysztof Komorowski
Bibliografia
K. Komorowski Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Narodowa Organizacja Wojskowa, żołnierze Obozowych Drużyn Bojowych, Bochnia 1944fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia