Narodowe Zjednoczenie Wojskowe
 
Encyklopedia PWN
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW),
konspiracyjna organizacja wojsk. powołana XI 1944 w Grodzisku Mazowieckim;
od poł. 1945 również pod nazwą Nar. Związek Zbrojny; inicjatorami utworzenia NZW byli: A. Michałowski („Roman”) — kier. Wydziału Wojsk. ZG SN, podpułkownik A. Rak („Lesiński”) — komendant gł. NSZ (części wcielonej do AK), mjr T. Danilewicz („Kuba”) — szef sztabu KG NSZ, Z. Stypułkowski („Czemp”) — sekretarz Tymczasowej Nar. Rady Polit. NSZ, po otrzymaniu zgody komendanta Sił Zbrojnych w Kraju gen. L. Okulickiego („Niedźwiadek”). Głównymi celami polit.-militarnymi NZW były: przejęcie ciężaru walki o pełne wyzwolenie kraju spod sowieckiej dominacji (wobec kryzysu popowstaniowego AK), walka o odbudowę państwa pol. z przedwojenną granicą wschodnią i granicą zachodnią na linii Odry–Nysy Łużyckiej oraz nar.-katol. oblicze Polski. Do II 1945 trwało tworzenie podstaw organizacyjnych NZW, w marcu powstał Sztab Komendy Gł., a do VI 1945 kształtowała się struktura terenowa i trwały próby akcji scaleniowej (Nar. Organizacji Wojsk., NSZ, AK, Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj i grup regionalnych), zorganizowano 5 dzielnic (obszarów): warsz., lubel., krak., poznańską, gdańską oraz 13 z 28 planowanych okręgów (Warszawa, Olsztyn, Białystok, Lublin, Rzeszów, Kielce, Kraków, Śląsk, Łódź, Poznań, Opole, Morski, Pomor. i później Ciechanów), które dzieliły się na powiaty i gminy. W pionie liniowym tworzono: kompanie i plutony (patrole); od VII 1945 organizowano Pogotowie Akcji Specjalnej (PAS), które prowadziło samoobronę i wykonywało wyroki śmierci na osobach uznanych za działające na szkodę narodu pol. (przedstawicieli organów nowej władzy, komunistów i funkcjonariuszy urzędu bezpieczeństwa), zaopatrywało organizację w środki finansowe i techn. oraz chroniło majątek nar. przed grabieżą sowiecką. W VII 1945 NZW liczyła 22–30 tys. czł., w tym ok. 7 tys. w pionie liniowym. Komendantami gł. NZW byli kolejno: podpułkownik Rak, W. Owoc, mjr Danilewicz, W. Marszewski („Gorczyca”), porucznik B. Banasik („Stefan”). Od III 1946 przedstawiciele NZW współtworzyli Komitet Porozumiewawczy Organizacji Polski Podziemnej (KPOPP) oraz nowe delegatury rządu RP na uchodźstwie — zawiązki administracji państw. na wypadek wycofania się z ziem pol. Armii Radzieckiej po spodziewanym wybuchu III wojny światowej i przeprowadzeniu tzw. przewrotu narodowego. Oddziały NZW (gł. zgrupowania PAS na północnym Mazowszu, w woj.: białostockim, lubel. i rzesz.) walczyły z siłami NKWD, WP, Korpusu Bezpieczeństwa Wewn. i Urzędu Bezpieczeństwa, przeprowadzającymi akcje pacyfikacyjne, rozbijały więzienia, likwidowały czł. PPR i funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa, zdobywały broń; stopniowo na rozkaz KG ograniczały walkę zbrojną do koniecznej samoobrony. NZW rozwinęło działalność polit., wychowawczą i informacyjno-propagandową (tzw. propagandę szeptaną, kolportaż ulotek i czasopism: „Walka”, „Wszechpolak”, „Bałtyckie Echo”, „Sygnały”) nasiloną szczególnie VI 1946 (referendum) i I 1947 (wybory do sejmu); prowadziło wywiad i kontrwywiad, m.in. zbierano informacje o nastrojach ludności, planowanych przez władze państw. ekspedycjach karnych, o fałszowaniu wyników referendum i wyborów do sejmu, następnie przekazywano je emisariuszom władz RP na uchodźstwie i krajowym podziemnym ugrupowaniom politycznym. W III–IV 1946 w wyniku masowych aresztowań została rozbita część KG i niektóre komendy okręgów; 1947, w warunkach rosnącego terroru i spadku nadziei na międzynar. konflikt zbrojny, część członków organizacji, mimo przeciwdziałania KG, ujawniła się po uchwaleniu przez sejm amnestii (22 II 1947); niektóre ogniwa terenowe działały do połowy lat 50. Wielu czł. NZW zostało skazanych w ponad 70 procesach polit. lub doświadczyło innego rodzaju represji (zrehabilitowani po 1989).
Krzysztof Komorowski
Bibliografia
K. Komorowski Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Narodowe Zjednoczenie Wojskowe, żołnierze oddziału Pogotowia Akcji Specjalnej, powiat Łomża 1947.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia