Narodowe Siły Zbrojne
 
Encyklopedia PWN
Narodowe Siły Zbrojne (NSZ),
konspiracyjna organizacja wojskowa, utworzona w Polsce 20 IX 1942;
powstała w wyniku połączenia części Narodowej Organizacji Wojskowej i Organizacji Wojsk. Związek Jaszczurczy (ZJ), podporządkowanego Organizacji Polskiej, a także Nar.-Lud. Organizacji Walki, Pol. Obozu Nar.-Syndykalistycznego, Zakonu Odrodzenia Polski, Zbrojnego Pogotowia Narodu oraz częściowo: Konfederacji Zbrojnej, Organizacji Wojsk. „Wilki”, Bojowej Organizacji „Wschód”. NSZ miały być ponadpartyjną formacją wojsk.; zwierzchnictwo nad nimi sprawowała początkowo Rada Sześciu, następnie Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna (TNRP) złożona z przedstawicieli Wojennego Zarządu Gł. SN i Kom. Wykonawczego Organizacji Polskiej.
Głównym celem NSZ była walka o niepodległość Polski i odbudowa państwa pol. w przedwojennych granicach, ale z nową granicą zachodnią opartą na Odrze i Nysie Łużyckiej (koncepcja marszu na zachód), oraz utworzenie tzw. Katol. Państwa Narodu Pol. w drodze przewrotu nar. (rewolucji) we wszystkich sferach życia społ.: nar. samorząd gosp. z zachowaniem własności prywatnej, solidaryzm nar. przeciwstawiony podziałom klasowym, nar. system parlamentarny w konfederacji państw środkowej Europy, armia nar. do obrony wspólnoty nar. przed totalizmami niem. i sowieckim, katol. państwo wyznaniowe. W pracy ideowo-wychowawczej i propagandzie (wyd. ok. 130 własnych czasopism, m.in.: „Narodowe Siły Zbrojne”, „Szaniec”, „Lux Mundi” — dla księży) żołnierzom wpajano ducha walki o niepodległość Wielkiej Polski, eksponowano nacjonalizm i wiarę katol., potępiano faszyzm i komunizm, atakowano tzw. partyjniactwo i wpływy dawnych piłsudczyków w AK, przeciwstawiano się dotychczasowej roli Żydów w społeczeństwie i postulowano jej ograniczenie w przyszłej Polsce; podkreślano lojalność wobec władz RP na uchodźstwie i Nacz. Wodza. Dowódcami NSZ byli: płk I. Oziewicz — „Czesław” (do VII 1943) oraz pułkownik T. Kurcyusz („Żegota”), a organem dowodzenia Sztab Gł. (szefowie: podpułkownik E. Michalski — „Kajetan”, mjr S. Żochowski — „Strzałka”, podpułkownik W. Świeciński — „Tuwar”).
Struktura terytorialna NSZ (1944) obejmowała 6 inspektoratów-obszarów (ziem): Centralny, Ziem Zachodnich, Południowo-Zachodnich, Północ, Północno-Wschodnich, Południowo-Wschodnich, w których skład wchodziły: okręgi, podokręgi, powiaty (dzielnice), rejony, placówki; sieć organizacyjna NSZ obejmowała terytorium Rzeczypospolitej oraz Opolszczyznę, Śląsk Cieszyński, Pomorze z Warmią i ekspozytury wywiadu w głębi III Rzeszy. W strukturze terytorialnej wydzielono pion liniowy, obejmujący: grupy operacyjne (jeden lub kilka okręgów), pułki (w powiatach), bataliony, kompanie, plutony i sekcje, a także pion operacyjny (partyzancki), działający gł. w ramach tzw. walki bieżącej (Akcji Specjalnej), skupiający kilkadziesiąt oddziałów liczących kilka tys. ludzi. Ponadto istniała Służba Cywilna Narodu (sieć cywilno-adm.) współpracująca z NSZ oraz Gł. Rada Wojsk., zw. także Komisją Trzech Generałów (gen.: T. Jastrzębski — „Jabłoński”, M. Poniatowski — „Krukowski”, J. Plisowski — „Znicz”). W X 1943 NSZ liczyły ok. 72,5 tys. czł. (41 batalionów, 166 samodzielne kompanie, 150 samodzielnych plutonów). Po zawarciu 7 III 1944 umowy o scaleniu NSZ z AK, podpisanej przez TNRP z KG AK, nastąpił rozłam na 2 organizacje o tej samej nazwie: NSZ (NOW) — wywodzące się z Nar. Organizacji Wojsk., uznające polit. zwierzchnictwo SN i wojskowo podporządkowane AK, które przejęły większość okręgów; NSZ (ZJ) — wywodzące się ze Związku Jaszczurczego, politycznie podporządkowane Organizacji Pol. i zachowujące niezależność wojsk.-organizacyjną, które przejęły znaczną część okręgów: Warszawa-miasto, Warszawa-ziemska (województwo), Częstochowa, Kielce, Kraków. NSZ (NOW) dowodził pełnomocnik Komendanta Sił Zbrojnych w Kraju ds. NSZ podpułkownik A. Rak — „Lesiński”; komendantami gł. NSZ (ZJ) kolejno byli: podpułkownik S. Nakoniecznikow („Kmicic”), gen. T. Jastrzębski („Powała”), mjr WP i gen. NSZ Z. Broniewski („Bogucki”), S. Kasznica („Wąsal”). NSZ prowadziły przygotowania do powstania zbrojnego, opierającego się na założeniu, że całość ziem pol. opanuje Armia Czerwona (dlatego przewidywano wystąpienie zbrojne w obszarze-inspektoracie Ziem Zachodnich, z chwilą podejścia wojsk amer. i bryt.) — opracowywano plany operacyjne ze szczególnym uwzględnieniem Ziem Postulowanych, organizowano werbunek do Służby Cywilnej Narodu i Wojsk. Wydzielonych Rejonów (WWR), szkolenie wojsk., gromadzenie broni. Podczas wkraczania wojsk sowieckich na ziemie pol. tworzono 3 grupy operacyjne (północną, środkową, południową), przygotowywane w celu ewakuacji sił organizacji na zachód Europy; ostatecznie jedynie z grupy południowej utworzono VIII 1944 Brygadę Świętokrzyską, która I 1945 przeszła z jednostkami niem. w Sudety. W walce bieżącej rozbudowano wywiad wojsk., przeprowadzano akcje zaopatrzeniowe i uwalniania więźniów, prowadzono walkę zbrojną, m.in. bitwy Brygady Świętokrzyskiej: z oddziałami AL i partyzantki sowieckiej pod Rząbcem (8 IX 1944) oraz Niemcami pod Cacowem (20 IX 1944). Oddziały NSZ wzięły udział w powstaniu warsz. 1944 (ok. 2 tys. żołnierzy). W XI 1944, podporządkowane AK NSZ (NOW), wznowiły samodzielną działalność i zostały przekształcone w Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW). Pozostała część organizacji — NSZ (ZJ) zachowała samodzielność do momentu częściowego połączenia z NZW na przeł. 1945 i 1946; działając w podziemiu (kilkadziesiąt oddziałów liczących ok. 2–4 tys. żołnierzy), prowadziła walkę zbrojną z NKWD, grupami operacyjnymi urzędu bezpieczeństwa, Korpusu Bezpieczeństwa Wewn. (KBW) i WP oraz oddziałami UPA; 1947 większość oddziałów i KG zostały rozbite, niektóre grupy pozostały w konspiracji do połowy lat 50.
Krzysztof Komorowski
Bibliografia
K. Komorowski Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939–1945, Warszawa 2000;
S. Bojemski Poszli w skier powodzi... Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim, Warszawa–Charlottesville 2002.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Narodowe Siły Zbrojne, oficerowie zgrupowania „Chrobry II”, sierpień 1944fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia