Stronnictwo Narodowe
 
Encyklopedia PWN
utworzone X 1928 w wyniku przekształcenia Związku Ludowo-Narodowego, kontynuujące jego prawicowy i nacjonalistyczny program. Stronnictwo deklarowało budowę katolickiego państwa narodu polskiego, opowiadało się za hierarchiczną organizacją społeczeństwa, przekształceniem ustroju politycznego zwiększającym rolę elity narodowej w państwie, wysuwało hasła ograniczenia swobód i praw obywatelskich Żydów (m.in. dostępu na wyższe uczelnie); na początku lat 30. doszło w SN do sporów, głównie między „starymi” (m.in. S. Stroński, M. Seyda, R. Rybarski), postulującymi zachowanie ustroju parlamentarnego z ograniczeniem zakresu demokracji, a  „młodymi” (m.in. T. Bielecki, J. Giertych, S. Sacha), popieranymi przez R. Dmowskiego, którzy związani z Obozem Wielkiej Polski (OWP), głosili poglądy o kryzysie liberalno-demokratycznym, dążyli do zespolenia zasad katolicyzmu i nacjonalizmu; konflikty doprowadziły do rozłamów; 1933 wyodrębnił się Związek Młodych Narodowców, 1934 ONR. W 1935 SN przejęli „młodzi”; nowa linia polityczna Stronnictwa była kontynuacją linii politycznej OWP (jej członkowie po rozwiązaniu Obozu 1933 przeszli do Sekcji Młodych SN); opozycyjne wobec obozu rządzącego, dążyło do wchłonięcia całej opozycji prawicowej; po utworzeniu Obozu Zjednoczenia Narodowego w SN wystąpiły tendencje do porozumienia również z sanacją; największe wpływy miało w woj. poznańskim, pomorskim, białostockim, łódzkim, lubelskim, w Warszawie i województwie warszawskim, Wilnie i Lwowie; było największą partią polityczną, 1938 liczyło ponad 200 tysięcy członków; kolejni prezesi: J. Bartoszewicz, K. Kowalski, T. Bielecki; organy prasowe: „Gazeta Warszawska” (od 1935 „Warszawski Dziennik Narodowy”), „Myśl Narodowa”, „Kurier Poznański”, „Dziennik Wileński” i inne. W okresie II wojny światowej SN było jednym z 4 głównie konspiracyjnych stronnictw politycznych; działało pod kryptonimem Kwadrat; było reprezentowane w rządzie RP na uchodźstwie (do VI 1941 przez przedstawicieli „starych” — W. Folkierskiego i Z. Berezowskiego) oraz w Delegaturze Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj i w Politycznym Komitecie Porozumiewawczym; Kwadrat postulował model Polski narodowej i bezklasowej; opowiadał się za walką z Niemcami, wyparciem z Polski obcego kapitału, głównie niemieckiego i żydowskiego, uspołecznieniem własności przez udział robotników w przedsiębiorstwach, przebudową ustroju rolnego, znacznym przesunięciem zachodniej granicy; zwalczał wpływy komunistyczne w Polsce; X 1939 została powołana Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW); 1942 część kierownictwa politycznego Kwadratu wystąpiła z inicjatywą formalnego podporządkowania NOW dowództwu AK, co spowodowało rozłam w SN i NOW; działacze opozycyjni wraz z Organizacją Wojskową Związek Jaszczurczy utworzyli IX 1942 Narodowe Siły Zbrojne (NSZ; wiosną 1944 część NSZ podporządkowała się Komendzie Głównej AK); XI 1942 doszło do scalenia NOW z AK, co doprowadziło do wystąpienia grupy secesjonistów, która I 1943 powołała tzw. Wojenny Zarząd Główny SN (m.in. J. Matłachowski, A. Michałowski — p.o. prezesa, K. Stojanowski, Z. Stypułkowski), a IV 1944 powróciła do SN. W XI 1944 kierownictwo SN utworzyło Narodowe Zjednoczenie Wojskowe (NZW), przeznaczone głównie do walki o wyzwolenie kraju spod sowieckiej dominacji; próby legalizacji Stronnictwa (założenie VIII 1945 Komitetu Legalizacyjnego SN), jak i tworzenie struktur konspiracyjnych (powołanie ogniw terenowych i podziemnego ZG: L. Hajdukiewicz, W. Marszewski, Matłachowski, udział w Komitecie Porozumiewawczym Organizacji Polski Podziemnej) były ostro zwalczane przez władze państwowe (kary więzienia, wyroki śmierci); wiosną 1946 władze bezpieczeństwa zlikwidowały NZW; 1947 SN, ostatecznie rozbite przez organy bezpieczeństwa, milicję i wojsko, przestało w kraju istnieć i kontynuowało działalność na emigracji (Bielecki, J. Giertych, Folkierski, organ prasowy „Myśl Polska”, wydana w Londynie). W 1990–91 powstało kilka ugrupowań i partii politycznych nawiązujących do SN.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia