Związek Ludowo-Narodowy

Związek Ludowo-Narodowy (ZLN),

partia polit. Narodowej Demokracji;

pocz. konsolidacyjna partia prawicy, od X 1919 jednolita organizacja polit., kontynuacja Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego z byłych zaborów ros. i austr. oraz Tow. Demokr.-Nar. z byłego zaboru pruskiego; gł. zasadą ideową ZLN był nacjonalizm, który stanowił podstawę wielu jego postulatów programowych; program ZLN opowiadał się m.in. za nienaruszalnością własności prywatnej i sprzeciwiał się rozszerzaniu państw. inicjatywy gosp.; dążył do nadania państwu pol. charakteru nar., wysuwając m.in. postulaty powiększenia pol. stanu posiadania, usunięcia mniejszości nar. (zwłaszcza Żydów) z przemysłu i handlu oraz ograniczenia ich praw obywatelskich; w polityce społ.-gosp. przeciwstawiał się reformom społ. (m.in. reformie rolnej) lub dążył do ograniczenia zakresu ich realizowania; ZLN usiłował również przerzucić na warstwy pracujące ciężar powojennej odbudowy; w kwestiach polit.-ustrojowych opowiadał się za systemem parlamentarnym, powszechnym prawem wyborczym, ograniczonymi kompetencjami prezydenta; w zakresie polityki kult. i oświat. łączył idee nacjonalistyczne z propagowaniem kultu dla tradycji; postulował wychowanie rel. i nar., obowiązkowe i bezpłatne nauczanie szkolne w ograniczonym zakresie, uprzywilejowanie Kościoła katol.; w polityce zagr. ZLN był rzecznikiem orientacji fr. i zajmował wrogie stanowisko wobec Niemiec; opowiadał się za ideą inkorporacjonizmu na wschodzie (włączenie do państwa pol. Ukrainy Zachodniej i Białorusi Zachodniej oraz Wileńszczyzny); dążył do uzyskania środkami dyplomatycznymi najkorzystniejszych dla Polski granic na północy i zachodzie.

W 1919–22 ZLN był najsilniejszym ugrupowaniem sejmowym; w Sejmie Ustawodawczym miał 109 posłów; podczas kampanii wyborczej 1922 wystąpił w ramach prawicowego bloku Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej i zdobył 98 mandatów (ok. 22%); dążąc do przejęcia władzy ZLN V 1923 przystąpił do porozumienia z Chrześc.-Nar. Stronnictwem Pracy i PSL-Piast, zw. paktem lanckorońskim; 1923 i V 1926 utworzono wspólny rząd Chjeno-Piasta z W. Witosem na czele, co wywoływało za każdym razem głęboki ferment polit. w kraju; ZLN prowadził również przygotowania do pozaparlamentarnego sięgnięcia po władzę. Przewrót majowy 1926 oznaczał porażkę ZLN i spowodował przejście nar. demokracji do opozycji; próbą wyjścia z impasu było utworzenie przez R. Dmowskiego Obozu Wielkiej Polski, a następnie przekształcenie ZLN w Stronnictwo Narodowe. Na czele ZLN stała Rada Nar., która powoływała Zarząd Gł.; honorowym prezesem był Dmowski; gł. działacze: S. Grabski i S. Głąbiński oraz Z. Berezowski, S. Kozicki, M. Kozłowski, S. Rymar, M. Seyda, W. Staniszkis, M. Trajdos, K. Wierczak, J. Załuska, J. Zamorski, J. Zdanowski, J. Zdziechowski; centralne organy prasowe: codzienna „Gazeta Warszawska”, do 1920 „Przegląd Narodowy”, od 1922 mies. „Przegląd Wszechpolski” oraz m.in. „Gazeta Poranna”, tyg. „Myśl Narodowa” i tyg. dla wsi „Zorza”.