Łotwa. Historia
 
Encyklopedia PWN
Łotwa. Historia.
Ziemie obecnej Łotwy zostały zasiedlone przez ludność ugrofińską oraz Bałtów; w połowie średniowiecza nad Zatoką Ryską zamieszkiwali ugrofińscy Liwowie, a na południe i wschód od nich — plemiona bałtyckie: Kurowie, Zemgalowie, Sełowie i Latgalowie. Na pobrzeża bałtyckie oraz w głąb Dźwiny i Lelupy docierały (prawdopodobnie już od VI–VII w.) wyprawy skandynawskie o charakterze łupieżczym i handlowym. Powstały ośrodki produkcyjno-handlowe (Grobina). Ważnym szlakiem handlowym była Dźwina. Od X w. od wschodu rozszerzały się wpływy Rusi, która okresowo narzucała części plemion swoje zwierzchnictwo. Nad Dźwiną doszło do powstania niewielkich księstw: Gercike (Jersika) i Koknese (Kukenois), zależnych od Połocka. Od połowy XII w. w rejon ujścia Dźwiny docierali kupcy niemieccy (głównie z Lubeki), potem także misjonarze, podejmujący próby chrystianizacji Liwów i Bałtów, początkowo drogą pokojową, a po 1200 — zbrojną. Wielką rolę w organizowaniu ekspansji niemieckiej odegrali biskup Albert von Buxhövden (1201 założył Rygę) i zakon kawalerów mieczowych, utworzony 1202. W XIII w. rycerstwo niemieckie podbiło miejscowe plemiona i kilkakrotnie stłumiło ich powstania. Dokonano chrystianizacji ludności. Na zdobytym terytorium, zw. Inflantami (od Liwów), powstały władztwa terytorialne: zakonu (od 1237 będącego gałęzią Krzyżaków) oraz biskupstw. Stosunki społ. zostały ukształtowane wg zachodnioeuropejskiego wzoru feudalnego. Warstwę panującą stanowiło rycerstwo, głównie pochodzenia niemieckiego lub niekiedy miejscowego (ze zniemczonych możnych), a poddaną ludność chłopską — Liwowie i Bałtowie. Niemcy dominowali też w zakładanych przez siebie miastach.
Od lat 20. XVI w. na Inflanty docierały idee reformacji, zyskując zwolenników wśród niemieckich mieszczan i szlachty. W 1558 atak wojsk moskiewskich na Inflanty spowodował oddanie się zakonu pod opiekę monarchii polsko-litewskiej. W 1561, po sekularyzacji zakonu Krzyżaków inflanckich, Łotwa przeszła pod wspólne władanie Polski i Litwy. Kurlandię i Semigalię otrzymał w dziedziczne lenno ostatni mistrz zakonu, G. Kettler. O losach reszty kraju zadecydowały wojny Stefana Batorego z Moskwą. Rozejm w Jamie Zapolskim (1582) przyznał Rzeczypospolitej resztę Łotwy. Na mocy pokoju w Oliwie (1660), kończącego 60-letnie wojny, z 1660 większą część Inflant (w tym północną Łotwę z Rygą) otrzymała Szwecja, przy Rzeczypospolitej pozostała Latgalia ze stolicą w Dyneburgu (ob. Daugavpils) jako tzw. Inflanty polskie. Po wojnie północnej 1721 Inflanty szwedzkie zostały przyłączone do Rosji; Inflanty polskie weszły w jej skład 1772, po pierwszym rozbiorze, a Kurlandia 1795 — po trzecim. Rząd rosyjski zapewnił niemieckiej szlachcie inflanckiej przywileje, łącznie z samorządem stanowym (Landtagiem). W 1817–19 zniesiono poddaństwo osobiste chłopów (Łotyszów), pozbawiając ich jednocześnie prawa do ziemi, uznanej w całości za własność feudałów. Chłopi łotewscy zaczęli napływać do miast, zmniejszając tam znaczenie żywiołu niemieckiego, ale nadal dominującą rolę w przemyśle i samorządzie miejskim odgrywali Niemcy. Rozwój kapitalizmu przyspieszył proces krystalizacji świadomości narodowej Łotyszów (młodołotysze); u schyłku XIX w. zaczął kształtować się ruch robotniczy.
W czasie I wojny światowej 1914–15 znaczną część Łotwy zajęli Niemcy. Po rewolucji lutowej 1917 w Rosji na nie zajętych przez Niemców terenach Łotwy zaczęły powstawać rady delegatów robotniczych i żołnierskich. Od IX 1917 do II 1918 wojska niemieckie zajęły całą Łotwę, władzę przejęła Rada Ludowa, która powołała rząd premiera K. Ulmanisa i 18 XI 1918 proklamowała niepodległość Łotwy. Próbę ustanowienia Radzieckiej Republiki Łotewskiej stłumiono dzięki interwencji niemieckiej (1919). Po wycofaniu się wojsk niemieckich z Łotwy 1922 proklamowano republikę . Przeprowadzona reforma rolna zlikwidowała wielką własność ziemską. W 1934 Ulmanis, popierany przez bogatych chłopów, dokonał przewrotu, a rozwiązanie wszystkich partii politycznych i związków zawodowych położyło kres rządom parlamentarnym na Łotwie. Po podpisaniu VIII 1939 przez Niemcy i ZSRR paktu Ribbentrop–Mołotow Łotwa, włączona do sowieckiej strefy wpływów, została zmuszona do podpisania z ZSRR układu o wzajemnej pomocy, na mocy którego na Łotwę wkroczyły wojska sowieckie. Utworzony pod ich auspicjami VI 1940 rząd A. Kirchensteina rozpisał wybory do Sejmu Ludowego (sfałszowane), w wyniku których większość w parlamencie zdobyli komuniści. W sierpniu na mocy uchwały Rady Najwyższej ZSRR Łotwa weszła w skład ZSRR jako republika związkowa; Realizację reform bolszewickich powstrzymał atak niemiecki na ZSRR; 1941–45 Łotwa była okupowana przez Niemcy (część Łotyszy współpracowała z okupantem, służąc w łotewskich formacjach wojskowych i policyjnych, które brały udział m.in. w eksterminacji Żydów).
Po wojnie kontynuowano komunistyczna politykę społeczno-gospodarczą (kolektywizacja, nacjonalizacja), której towarzyszyła kolonizacja rosyjska, wobec ludności łotewskiej stosowano represje (deportacje, łagry, więzienia). Po dojściu w ZSRR do władzy M.S. Gorbaczowa powstał 1988 Front Ludowy Łotwy, który na czele sił przebudowy podjął 1989 na Łotwie (tak jak i w innych republikach bałtyckich) akcję na rzecz uznania paktu Ribbentrop–Mołotow za niezgodny z prawem międzynarodowym i nieważny od momentu jego zawarcia. W IV 1990 Front Ludowy Łotwy wygrał wybory do Rady Najwyższej Łotewskiej SRR (przewodniczący A. Gorbunovs). Nowy parlament ogłosił 5 V 1990 niepodległość Łotwy i usunął z jej nazwy określenia socjalist. i sowiecka. Po wprowadzeniu zakazu działalności partii komunistycznej wprowadził na Łotwie system wielopartyjny. Niepodległość Łotwy została VIII 1991 uznana przez większość państw świata, a IX 1991 — przez ZSRR. W latach 90. władzę sprawowały w większości centroprawicowe kilkupartyjne koalicje, który realizowały politykę reform wolnorynkowych. Ważnym elementem polityki łotewskiej są stosunki z Rosją, zadrażnione pozbawieniem obywatelstwa ludności niełotewskojęzycznej na Łotwie. Pod naciskiem organizacji międzynarodowych restrykcyjne ustawodawstwo w tej kwestii zostało 1998 znacznie zliberalizowane. Od 2004 Łotwa jest członkiem UE i NATO.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia