Łotwa. Polonia i Polacy.
państwo we wschodniej Europie, nad Morzem Bałtyckim
Łotwa. Polonia i Polacy
Encyklopedia PWN
W 2. poł. XVI w., po włączeniu wschodniej części Łotwy do Polski, została zapoczątkowana pol. kolonizacja, misyjna działalność Kościoła rzymskokatol.; nastąpiła polonizacja szlachty inflanckiej i kurlandzkiej. W okresie rozbiorów Polacy łot. aktywnie uczestniczyli w pol. powstaniach nar.; pielęgnowali tradycje narodowe. W 1918 po uzyskaniu niepodległości przez Łotwę Polacy łot. zostali uznani za ludność autochtoniczną, uzyskali status mniejszości nar.; ich liczbę statystyki pol. szacowały na ponad 100 tys. (1930); gł. ośr.: Latgalia (60 tys.), lewobrzeżna Kurlandia i Semigalia (30 tys.), Ryga (16 tys.), Lipawa (8 tys.), Mitawa (5 tys.). W 1922 utworzono Związek Polaków na Łotwie z siedzibą w Dyneburgu (ob. Daugavpils); aktywnie działały organizacje młodzieżowe (m.in. harcerstwo), katol., m.in. Pol. Akcja Katol.; dobrze było zorganizowane szkolnictwo (1922–30): 3 gimnazja, 35 szkół podstawowych; ponad 15 bibliotek; ukazywała się prasa pol.: tyg. „Głos Polski”, „Ilustrowany Tygodnik Polski”, „Dzwon”, „Nasze Życie”; pol. tradycje rel. pielęgnował Kościół katolicki. W Rydze na politechnice licznie studiowali Polacy, a na uniwersytecie wykładali pol. profesorowie, m.in. polonista profesor S. Kolbuszewski. W 1930–31 nastąpił regres w stosunkach pol.-łot.; władze łot. m.in. zawiesiły działalność Związku Polaków na Łotwie, zamknięto część szkół pol.; akcje przeciw pol. wpływom kult. i społ. nasiliły się po 1934. W 1939 granicę pol.-łot. przekroczyło kilka tys. żołnierzy pol. oraz grupa uciekinierów cywilnych i 50–60 tys. robotników sezonowych z Polski; 5 VIII 1940 Łotwa została włączona do ZSRR; rozwiązano wszystkie organizacje pol., zlikwidowano życie polit. i społ.-kult. Polaków, pozamykano kościoły pol.; IX 1940 wywieziono do Rosji kilka tys. żołnierzy pol. internowanych na Łotwie; 13–14 VI 1941 nastąpiła masowa deportacja ludności Łotwy na Syberię, w tym wielu Polaków. W VI 1941 Łotwę zajęły oddziały niem., nastąpiły kolejne represje w stosunku do Polaków; powstały tajne organizacje konspiracyjne, m.in. harcerskie Wyzwolenie Polski; ZWZ-AK zorganizował w Dyneburgu, Lipawie, Mitawie i Rydze ekspozytury wywiadowcze, a w ramach organizacji „Wachlarz” utworzono V Odcinek (Wilno–Dyneburg–Połock); również kilkudziesięciu Polaków z Łotwy walczyło w szeregach 23 Brasławskiej Brygady AK. W wyniku represji niem. zginęło kilkuset Polaków. Latem 1944 Łotwę zajęła Armia Czerwona; nasiliła się rusyfikacja ludności pol.; III 1949 w czasie przymusowej kolektywizacji deportowano na Syberię wiele pol. rodzin; 1980 tylko 21% Polaków uznawało język pol. za ojczysty. W wyniku zmian zachodzących w latach 80. w Polsce i ZSRR wśród Polaków łot. nastąpiło ożywienie ruchu nar.; 1988 w Daugavpils powstał pierwszy samodzielny Ośr. Kult.-Oświat. Polaków „Promień”, a w Rydze Tow. Społ.-Kult. Polaków na Łotwie; 1989 reaktywowano Związek Polaków na Łotwie; organizuje się szkolnictwo, powstają organizacje sport., chóry, zespoły teatr., a także są otwierane nowe kościoły pol.; obecnie (2000) na Łotwie mieszka ok. 60–80 tys. Polaków (wg źródeł łot. ok. 58 tys.). Najwięcej mieszka w rejonie Daugavpils i w Rydze.
