Łotwa. Literatura

Łotwa. Literatura.

Ustna twórczość lud., zwłaszcza sagi oraz pieśni (dainy), których zebrano ok. 1,2 mln, wywarła wpływ na ukształtowanie się form wersyfikacyjnych w liryce łotewskiej. W XVI–XVIII w. literatura miała gł. charakter rel. (katechizmy: katol., Wilno 1583, luterański, Królewiec 1586; przekład Biblii E. Glücka 1685–91). W okresie oświecenia tworzyli autorzy pierwszych łot. utworów o charakterze świeckim: G.F. Stender st. (zbiory pieśni 1774, 1783–89), A.J. Stender mł. (twórca pierwszej sztuki teatr. 1790), Neredzīgais Indrikis, pierwszy poeta pochodzenia łot. (Dziesmias ‘pieśni’ 1806). W poł. XIX w. ruch młodołot. (gł. teoretycy: K. Valdemārs, J. Alunāns, A. Kronvalds), będący wyrazem odrodzenia nar. w literaturze, łączył się z romantyzmem reprezentowanym przez poetów: A. Pumpursa, Auseklisa i twórcę dramaturgii oraz teatru łot. — A. Alunānsa (1870–85 dyr. teatru Ryskiego Tow. Łot.). Od lat 80. XIX w. rozwijała się proza realist. zapoczątkowana przez braci R. i M. Kaudzītes; prozę psychol., zwłaszcza nowelę, uprawiał R. Blaumanis. W latach 90. pisarze z ugrupowania Jaunā strāva [‘nowy prąd’] kontynuowali nurt realist.; należeli do niego również wybitni poeci (E. Veidenbaums, Aspazija i Rainis), twórcy dramatu neoromant. (Aspazija) i realist. (Blaumanis). Na pocz. XX w. pod wpływem symbolizmu fr. pojawiły się dramaty Rainisa. Okres międzywojenny cechuje różnorodność prądów i kierunków; tradycje realizmu kontynuowali: A. Upīts, V. Lācis, E. Birznieks-Upītis, później także — A. Grins, J. Veselis, Anšlavs Eglītis; tendencje ekspresjonistyczne pojawiły się w twórczości J. Sudrabkalnsa, L. Laicensa, A. Čaksa; neoromant. kierunek w poezji reprezentowali: E. Adamsons i K. Skalbe, V. Plūdonis (poezja patriotyczna); w latach 30. debiutowali poeci, m.in.: J. Medenis, J. Grots, E. Kezbere, Z. Lazda, V. Strēlerte; poetykę współcz. dramatu ukształtował M. Zīverts; po 1920 część pisarzy emigrowała do ZSRR z powodów polit., inicjując realizm socjalist. w literaturze łotewskiej.

W okresie II wojny światowej i po przyłączeniu Łotwy do ZSRR narzucono literaturze łot. realizm socjalist.; 1941 wielu wybitnych pisarzy deportowano na Syberię; do osiągnięć artyst. tego okresu należała zwłaszcza poezja patriotyczna (Andrejs Eglītis). Pod koniec wojny wielu wybitnych pisarzy było zmuszonych emigrować (m.in. J. Jaunsudralinš, K. Skalbe, Anšlavs Eglītis, A. Niedra, V. Toma, Z. Mauriņa); w skupiskach emigracji łot. (Szwecja, USA i Australia) działały teatry łot., dla których repertuar tworzyli, m.in. Zīverts, Anšlavs Eglītis, V. Karklinš, wychodziły czasopisma lit., rozwijała się poezja (dominowała tematyka patriotyczna) i proza; debiutowało nowe pokolenie poetów: L. Tauns, G. Saliňs, A. Irbe, J. Kronbergs, V. Dreimane, S. Runge; spośród prozaików wyróżniał się Anšlavs Eglītis; powieść realist. uprawiali nadal Niedra, J. Klidzeis, Karklinš, A. Dziliums; debiutowali G. Janowskis, V. Šipsna, która uprawia prozę eksperymentalną. W okresie powojennym pisarze realizowali założenia polityki kult. ZSRR, ale także kultywowali tradycje nar., sięgali po treści hist. i współcz. związane z walką o demokrację i niezawisłość; w latach 50. w okresie pierwszej „odwilży” debiutowała grupa zdolnych prozaików i dramaturgów, którzy odrzucili realizm socjalist. (M. Birze, E. Vilks, E. Livs, D. Zigmonte, V. Lāms, Z. Skujinš, R. Ezera, J. Indrane, A. Bels), poeci (O. Vācietis, J. Ziedonis, M. Čaklais, V. Belševica, A. Elksne, A. Skalbe, J. Auzinš, J. Peters, M. Kroma, M. Zalite), dramatopisarze (G. Priede, H. Gulbis, P. Putninš, P. Petersons). W latach 80. twórcy młodego pokolenia poszukiwali nowych form i środków wyrazu (U. Berzinš, R. Kalpinja, A. Neiburga, M. Zelmenis, A. Ajizpuriete, K. Elsbergs, J. Jurkans).