Holandia. Historia

Holandia. Historia.

W starożytności Holandia była zamieszkana przez plemiona celtyckie i germańskie (m.in. Batawów i Fryzów). Od I w. p.n.e. znalazła się częściowo pod władzą Rzymu. W V–VIII w. podbita przez Franków weszła w obręb ich państwa. Od VII w. postępowała chrystianizacja kraju. Wchodząc od IX w. w skład Niemiec, kraj ulegał do XII w stopniowemu podziałowi na coraz bardziej samodzielne hrabstwa i księstwa (Holandia, Zelandia, Geldria, biskupstwo Utrecht). W XV w. większość terytoriów zjednoczyli — w wyniku podbojów i małżeństw dynastycznych — książęta burgundzcy z dynastii Walezjuszy. W 1477 wraz z ziemiami obecnej Belgii i Luksemburga jako Niderlandy przeszły pod panowanie Habsburgów (1556 — ich linii hiszpańskiej). W XIV–XVI w. rozwój gospodarczy (handel, rybołówstwo, sukiennictwo), ustępujący jednak znaczeniem południowym Niderlandom (Belgii). Występujące od pocz. XVI w. silne sprzeczności społeczno-gospodarcze pogłębiła szerząca się reformacja (gł. kalwinizm).

Usiłowania Karola V i Filipa II zmierzające do utrzymania katolicyzmu i porządków feudalnego doprowadziły 1566 do antyhiszpańskiego powstania w Niderlandach. Terror księcia Alby (Rada Zaburzeń) i ucisk finansowy spowodowały 1572 wybuch nowego powstania, w którego wyniku doszło 1579 do zawarcia unii utrechckiej, a 1581 — do oderwania się od Hiszpanii 7 prowincji północnych i utworzenia niezależnego państwa — Republiki Zjednoczonych Prowincji, zw. potocznie Holandią (uznanej przez Hiszpanię na mocy rozejmu 1609). Wznowioną 1621 wojnę z Hiszpanią zakończył pokój 1648, który przyznał Republice Zjednoczonych Prowincji m.in. kolonie w Indiach Wschodnich i Zachodnich oraz zatwierdził ostatecznie jej niepodległość. Kluczową rolę w polityce holenderskiej od czasów powstań odgrywał pochodzący z Hesji ród książąt Orange-Nassau (m.in. dziedzicznie sprawowali urząd namiestnika — stadhoudera).

W XVII w. Holandia stała się największą potęgą morską i handlową Europy, nastąpił rozkwit nauki i sztuki. Wojny z Anglią i Francją w 2. połowie XVII w. podkopały hegemonię holenderską na morzu, spowodowały utratę części kolonii i stopniowy upadek gospodarczy Holandii. W okresie rewolucji francuskiej i za Napoleona I znalazła się ona pod zwierzchnictwem Francji jako Republika Batawska, od 1806 — Królestwo Holandii pod berłem Ludwika Bonaparte; 1810 wcielona do Francji. Na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego 1814–15 połączone z południowymi Niderlandami (obecna Belgia i Luksemburg) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów z Wilhelmem I Orańskim na tronie. W wyniku rewolucji 1830 oderwały się południowe Niderlandy Belgia). W 1848 uchwalono liberalną konstytucję. Od 2. połowy XIX w. działały w Holandii: stronnictwo liberalne (rządzące od 1888), konserwatywna kalwińska Partia Antyrewolucyjne i opierające się na chłopstwie stronnictwo katolickie. W XIX w. nastąpił w Holandii rozwój rolnictwa (gł. hodowli bydła i ogrodnictwa). W 1890 wygasła unia personalna łącząca od 1815 Holandię z Luksemburgiem. W 1894 powstała Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza. Na przełomie XIX i XX w. w Holandii odbyły się konferencje pokojowe (1899, 1907), powołano Stały Trybunał Arbitrażowy. W czasie I wojny świat. Holandia była neutralna; powojenny kryzys gospodarczy i niepokoje społeczne, pogarszała rywalizacja katolików i protestantów.

W czasie II wojny światowej Niemcy zajęły Holandię w IV 1940. Odpowiedzią Holendrów stał się rozwinięty ruch oporu. W końcowym okresie wojny Holandia była terenem zaciętych walk z udziałem m.in. polskiej 1. Dywizji Pancernej (Breda, Axel). A wyzwolenie nadeszło wiosną 1945. Po wojnie Holandia utraciła główną posiadłość zamorską — Indonezję (1963 do Indonezji przeszedł także Irian Zachodni.

Od 1945 Holandia jest członkiem ONZ. Od 1948 związała się unią celną, a od 1960 — unią gosp. z Belgią i Luksemburgiem (Beneluks). Po II wojnie świat. porzuciła tradycyjną politykę neutralności, od 1949 została członkiem NATO, od 1957 — EWG (od 1993 UE). Od 1948 rządy opierały się na koalicji Partii Pracy (PvdA) i Katolickiej Partii Ludowej. Od 1959 trzon koalicji tworzyły Katolicka Partia Ludowa i liberalna Partia Ludowa na Rzecz Wolności i Demokracji (VVD). Od połowy lat 60. nastąpiła radykalizacja życia społeczno i politycznego wyrażająca się w przejściowym kryzysie 2 wielkich partii politycznych: Katolickiej Partii Ludowej i PvdA; wybory 1971 i 1972 przyniosły dalszą polaryzację sił i umocnienie będących w opozycji partii lewicowych. W ostatnich dekadach rządzą koalicje oparte na socjaldemokratach lub chadekach (CDA), zazwyczaj z udziałem VVD. Początek nowego stulecia przyniósł krótkotrwałą popularność skrajnie prawicowej listy Pima Fortuyna (LPF), zastrzelonego 2002 na krótko przed wyborami parlamentarnymi, które przyniosły najwięcej głosów CDA, LPF i VVD. Rozpad koalicji po kilku miesiącach i ponowne wybory 2003 przyniosły odbudowę pozycji PvdA i marginalizację LPF. Pod koniec 2004 kulminację napięć społ. spowodowało zamordowanie reżysera Th. van Gogha przez islamskiego fanatyka; doszło do aktów przemocy (podpalenia meczetów i kościoła). W polityce zagranicznej Holandia, jako członek założyciel EWG i UE, opowiada się za ścisłą integracją państw Europy we wszystkich dziedzinach o charakterze ponadnarodowym; w 2002 wprowadziła euro. Jednak VI 2005 w referendum powszechnym większość głosujących opowiedziała się przeciw ratyfikacji Traktatu konstytucyjnego UE. Od 1980, od czasu abdykacji swojej matki Juliany I, panuje królowa Beatrix (Beatrycze); 28 I 2013 królowa zapowiedziała abdykację 30 IV 2013 na rzecz syna — Wilhelma Aleksandra.