zoologia
 
Encyklopedia PWN
zoologia
[gr. zṓon ‘zwierzę’, lógos ‘słowo’, ‘pojęcie’],
nauka o zwierzętach, stanowiąca część biologii
w najwęższym i najstarszym znaczeniu obejmuje systematykę oraz morfologię i anatomię (zwłaszcza porównawczą), w szerszym — również zoogeografię, paleozoologię, fizjologię zwierząt, histologię i cytologię zwierząt, etologię; można także uważać za wchodzące w zakres zoologii, traktujące o zwierzętach, części takich nauk biologicznych, jak ekologia, hydrobiologia, ewolucjonizm, a nawet genetyka, biochemia lub biofizyka. Zależnie od badanej grupy zwierząt rozróżnia się m.in.: helmintologię, entomologię (a w jej obrębie np. lepidopterologię, koleopterologię), arachnologię, malakologię, ichtiologię, herpetologię, ornitologię, teriologię; nieco odrębną pozycję zajmuje parazytologia, jako nauka o zwierzętach pasożytniczych, a zarazem o zjawisku pasożytnictwa i jego prawidłowościach. Klasyfikacja nauk zoologicznych wiąże się z licznymi i obszernymi zagadnieniami pogranicznymi, a także z medycyną, weterynarią, zootechniką, rolnictwem, leśnictwem; na ich styku powstają dyscypliny o bezpośrednim zastosowaniu praktycznym, np. entomologia rolnicza lub leśna, parazytologia lekarska czy weterynaryjna.
Zoologia w Polsce. Pierwsze wiadomości o faunie Polski podał J. Długosz w dziele Historia Polonica (1455–80), pierwszy opis ptaków krajowych sporządził M. Cygański (1584); w XVII w. G. Rzączyński zebrał i podsumował w swoich dziełach dotychczasową wiedzę o faunie krajowej, a J.K. Kluk w podręczniku zoologii, hodowli zwierząt i weterynarii po raz pierwszy w Polsce wprowadził układ systematyczny K. Linneusza; P. Czenpiński w podręczniku zoologii (1789) uwzględnił szeroko dane z zakresu anatomii i fizjologii; na początku XIX w. sławę światową zyskał L.H. Bojanus pracami z embriologii i anatomii (pijawek, małżów i żółwi); F.P. Jarocki był profesorem (1819–31) jednej z pierwszych na świecie katedr zoologii na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zorganizował Gabinet Zoologiczny; rozwijały się intensywne badania faunistyczne, które prowadzili Jarocki, W. Taczanowski (wybitny ornitolog), A.S. Waga, A. Wałecki i in.; A. Wrześniowski zapoczątkował protozoologię; M. Siła-Nowicki opublikował pionierskie prace z zakresu ichtiologii, rybactwa i entomologii stosowanej, był ponadto jednym z pierwszych w Polsce działaczy ochrony przyrody; rozwój histologii i techniki mikroskopowej zapoczątkował H. Hoyer (starszy), a hydrobiologii A. Wierzejski; B. Dybowski, odkrywca unikatowej fauny Bajkału, pierwszy w Polsce wykładał teorię ewolucji; J. Nusbaum-Hilarowicz, zasłużony popularyzator teorii ewolucji, rozwinął badania w różnych dziedzinach zoologii ogólnej. Na początku XX w. i w okresie międzywojennym badania zoologiczne były prowadzone w różnych kierunkach: w dziedzinie anatomii m.in. przez K. Kostaneckiego, H. Hoyera (młodszego), anatomii porównawczej — J. Tura i in., fizjologii zwierząt — K. Białaszewicza, J. Sosnowskiego i in.; K. Janicki był twórcą polskiej szkoły parazytologicznej, R. Kozłowski — paleozoologicznej, M. Siedlecki — oceanografii biologicznej w Polsce, a zarazem zasłużonym działaczem ochrony przyrody, A. Lityński — nowoczesnej hydrobiologii; badania z zoopsychologii zapoczątkował T. Garbowski. Obecnie w Polsce badania z zakresu nauk zoologicznych są prowadzone na uniwersytetach, w akademiach rolniczych, instytutach i zakładach PAN (m.in. Instytut Zoologii PAN), a także w instytutach resortowych; polscy zoologowie są zrzeszeni w Polskim Towarzystwie Zoologicznym (założone 1935), Polskim Towarzystwem Entomologicznym (założone 1920) i in.; są wydawane liczne czasopisma i publikacje ogólne i specjalistyczne o charakterze dokumentacyjno-naukowym.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia