fizjologia
 
Encyklopedia PWN
fizjologia
[gr. phýsis ‘natura’, lógos ‘słowo’, ‘nauka’],
nauka o funkcjach żywych organizmów, ich narządów, tkanek i komórek;
odrębną dyscypliną ze względu na przedmiot i metodykę badawczą, jest fizjologia roślin; fizjologia zwierząt i człowieka jest, obok anatomii, jedną z głównych podstaw biologicznych medycyny. Początkowo zagadnieniami będącymi obecnie domeną fizjologii zajmowali się badacze przyrody. Wzmianki o funkcjonowaniu narządów spotyka się u Arystotelesa, później w pismach uczonych szkoły aleksandryjskiej; metodami eksperymentalnymi pierwszy posługiwał się Galen (II w.); stwierdził on, że w tętnicach żywych zwierząt znajduje się krew, a nie — jak poprzednio sądzono — powietrze; doszedł do wniosku, że mózg nie tylko kieruje ruchami, lecz także jest siedliskiem czucia i inteligencji; poglądy Galena obowiązywały w nauce przez cały okres średniowiecza. Właściwy rozwój fizjologii rozpoczął się w XVII w.; z tego okresu pochodzi pierwszy prawidłowy opis krążenia krwi zawarty w dziele W. Harveya Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus (1628), oraz pojęcie odruchu wprowadzone 1664 przez R. Descartesa (De homine). Wyodrębnienie fizjologii jako oddzielnej dyscypliny biologicznej nastąpiło dopiero w XVIII w. po ukazaniu się dzieła szwajcarskiego badacza A. von Hallera Elementa physiologiae corporis humani (1757–66).
Podwaliny współczesnej fizjologii powstały w XIX w. w związku z rozkwitem fizyki i chemii. E. du Bois Reymond zapoczątkował badania czynności nerwów i mięśni metodami elektrofizjologicznymi, H.L. Helmholtz dokonał odkryć w zakresie fizjologii zmysłów (m.in. jest współtwórcą teorii widzenia barw); C. Ludwig stworzył teorię powstawania moczu, odkrył ośrodek naczynioruchowy; E. Pflüger prowadził badania nad przemianą materii w tkankach; duży wpływ na poznanie mechanizmów regulujących funkcje organizmu miała koncepcja homeostazy (C. Bernard, W.B. Cannon). Pod koniec XIX i w 1. połowie XX w. powstały podstawy współczesnej fizjologii układu nerwowego (C.S. Sherrington — badania nad odruchami rdzeniowymi, I.P. Pawłow — odkrycie odruchów warunkowych, W.R. Hess — badania nad regulacyjną funkcją podwzgórza, odkrycie ośrodka snu). Do znaczących osiągnięć polskiej fizjologii tego okresu należy zaliczyć prace N. Cybulskiego i A. Becka nad zjawiskami elektrycznymi w układzie nerwowym (dały one początek współczesnej elektroencefalografii) oraz wykazanie przez Cybulskiego i W. Szymonowicza (jednocześnie z G. Oliwierem i E.A. Schaefferem), że wyciągi z nadnerczy zwężają naczynia krwionośne (później okazało się, że odpowiedzialną za to substancją jest adrenalina). Burzliwy rozwój badań fizjologicznych doprowadził do powstania działów fizjologii, a nawet odrębnych dyscyplin (jak neurofizjologia, endokrynologia), wyspecjalizowanych w badaniu poszczególnych narządów i układów funkcjonalnych organizmu, jak nauki badające czynności organizmu w różnych warunkach środowiskowych (fizjologia pracy, sportu, kosmiczna), czy też w nawiązywaniu do potrzeb medycyny (fizjologia kliniczna) lub do funkcjonowania organizmu w stanach chorobowych (patofizjologia). Podstawową metodą badań fizjologicznych są eksperymenty na zwierzętach, a w niektórych dyscyplinach (np. w fizjologii sportu) — obserwacje funkcjonowania organizmu ludzkiego w określonych warunkach (np. pomiary zużycia tlenu podczas wysiłków fizycznych). Współczesna fizjologia w coraz większym stopniu zajmuje się badaniami czynności narządów i układów na poziomie komórkowym (np. powstawaniem stanu pobudzenia w komórkach nerwowych) i molekularnym (np. biosynteza hormonów w zależności od potrzeb organizmu, badania nad istotą śladu pamięciowego).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia