medycyna
 
Encyklopedia PWN
medycyna
[łac. medicina ‘sztuka lekarska’],
nauka o zdrowiu i chorobie człowieka oraz sztuka leczenia i zapobiegania chorobom;
medycyna należy do nauk przyrodniczych, gdyż opiera się na biologii, chemii, fizyce i in., ale również do nauk humanistycznych, gdyż jej podmiotem jest człowiek — dlatego też korzysta z psychologii, socjologii i in. nauk społecznych. Dyscypliny medyczne dzielą się na podstawowe i kliniczne; do podstawowych należą m.in.: anatomia i fizjologia człowieka, embriologia, histologia, genetyka, immunologia, mikrobiologia, higiena, epidemiologia; do dyscyplin klinicznych należą m.in.: interna, pediatria, chirurgia, ginekologia, położnictwo, dermatologia, okulistyka, neurologia, psychiatria, stomatologia; ostatnie dziesiątki lat przyniosły dalszy podział dyscyplin klinicznych na węższe specjalności, np.: kardiologię, gastrologię, reumatologię, urologię, kardiochirurgię. Jednocześnie tworzyły się specjalności integrujące podstawową i kliniczną wiedzę medyczną wokół problemów pojawiających się w rozwoju społecznym; powstały: medycyna kosmiczna, badająca wpływ warunków lotu kosmicznego na organizm, medycyna morska, zajmująca się profilaktyką i leczeniem chorób związanych z pracą na morzu i w portach, medycyna nuklearna, badająca wpływ promieniowania jonizującego na organizm, opracowująca możliwości wykorzystania tego promieniowania do celów diagnostycznych i leczniczych, zajmująca się zapobieganiem i leczeniem szkodliwych skutków napromieniowania, medycyna przemysłowa, która bada wpływ warunków pracy na organizm i opracowuje metody zapobiegania, wczesnego wykrywania i leczenia chorób spowodowanych szkodliwymi warunkami pracy, medycyna społeczna, która dokonuje ocen stanu zdrowia zbiorowości ludzkich, bada wpływ czynników przyrodniczych i społecznych na zdrowie, określa warunki i metody optymalizacji społecznych działań na rzecz zdrowia; podobny charakter mają: medycyna sądowa, medycyna sportowa, medycyna szkolna, medycyna tropikalna, medycyna wojskowa, medycyna wypadkowa i in. Współczesna medycyna dysponuje bogatym arsenałem metod rozpoznawczych (analityczne, rentgenowskie, ultradźwiękowe, badania prądów czynnościowych i in.), zapobiegawczych (m.in. szczepionki, testy służące wczesnemu wykrywaniu chorób), zabiegowych (m.in. przeszczepianie tkanek i narządów, chirurgia naczyniowa) oraz leków (m.in. sulfonamidy, antybiotyki, leki psychotropowe, hormonalne, cytostatyczne); postęp w medycynie przyczynił się do opanowania większości chorób zakaźnych, poprawy skuteczności leczenia większości innych chorób, w tym nowotworowych, umożliwił pełną resocjalizację wielu osób dotkniętych inwalidztwem, ma wpływ na zmniejszanie się umieralności niemowląt i przedłużanie przeciętnego czasu trwania życia; rozwój medycyny zmierza od działań naprawczych do zapobiegawczych.
Medycyna w Polsce. W XIV w. istniał już wydział lekarski Akademii Krakowskiej; w tym czasie europejską sławę zyskał praktyk J. Radlica. Najznakomitszym lekarzem przełomu XV i XVI w. był rektor Akademii Krakowskiej Maciej z Miechowa, a autorem pierwszego herbarium, tj. zielnika (1537) — S. Falimirz; najwybitniejszy lekarz epoki odrodzenia, J. Struś, był autorem m.in. znanej rozprawy o tętnie (1555); pod koniec XVI w. prekursor syfilidologii i balneologii polskiej, W. Oczko, wydał pierwsze dzieła medyczne w języku polskim. Rozwój medycyny polskiej nastąpił w 2. połowie XVIII w., m.in. dzięki reformom Komisji Edukacji Narodowej; w Krakowie do czołowych uczonych należeli m.in. chirurg i położnik R.J. Czerwiakowski, klinicysta J. Badurski. Stopniowo powstawały medyczne ośrodki nauczania i organizacje w Warszawie, Poznaniu, Wilnie i Lwowie. Do najwybitniejszych lekarzy XIX w. należeli: w Warszawie — prekursor okulistyki polskiej W. Szokalski, internista T. Chałubiński, chirurg P. Girsztowt; w Krakowie — chirurg L. Bierkowski, twórca nowoczesnej balneologii polskiej J. Dietl, anatomopatolog T. Browicz, chirurdzy o europejskiej sławie L. Rydygier i J. Mikulicz-Radecki (później działał za granicą); we Lwowie — m.in. patolog E. Biernacki, odkrywca zjawiska opadania krwinek; w Poznaniu — m.in. K. Marcinkowski, zasłużony działacz społeczny i narodowy; za granicą medycynę polską wsławili: okulista K. Gałęzowski, anatom Z. Laskowski, psychiatra J. Mierzejewski, neurolog J. Babiński i in.
W początkach XX w. sukcesy o znaczeniu międzynarodowym osiągnęli m.in.: L. Hirszfeld w nauce o grupach krwi, R. Weigl, twórca szczepionki przeciw durowi plamistemu, S. Goldflam i E. Flatau w neurologii. W tym czasie nauczanie medycyny prowadzono na 5 wydziałach lekarskich na uniwersytetach (Kraków, Warszawa, Poznań, Wilno, Lwów). Do najwybitniejszych lekarzy tego okresu należeli: W. Orłowski (medycyna wewnętrzna), A. Sokołowski (ftyzjatria), Z. Radliński (chirurgia), A. Rosner (ginekologia), F. Kryształowicz (dermatologia), R. Nitsch (bakteriologia) i in. Współczesne nauczanie lekarzy odbywa się w akademiach medycznych.
Bibliografia
B. SEYDA Dzieje medycyny w zarysie, Warszawa 1973;
Historia medycyny, red. T. Brzeziński, Warszawa 2000;
W. SZUMOWSKI Historia medycyny filozoficznie ujęta, wyd. 3 rozszerzone Warszawa 1994.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Awicenna, Al-Kanun fi at-tibb, strona z rękopisu, XV w.fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia