anatomia
 
Encyklopedia PWN
anatomia
[gr. anatomḗ ‘krajanie’],
nauka o budowie organizmów, dyscyplina biologii;
ze względu na odrębność przedmiotu i metod badania anatomia roślin jest traktowana jako osobna dziedzina wiedzy. Najwybitniejszymi przedstawicielami anatomii czasów starożytnych byli lekarze: Hipokrates (V–IV w. p.n.e.) oraz Galen (II w. n.e.). Rozwój nowożytnej anatomii zapoczątkował A. Vesalius (1543). Przez długi czas anatomia była nauką niemal wyłącznie opisową — anatomia opisowa (systematyczna); w ujęciu współczesnym anatomia nie tylko objaśnia budowę, lecz wskazuje też na jej związek z przystosowaniami czynnościowymi badanego narządu; jest określana mianem anatomii funkcjonalnej. Rozmieszczeniem i wzajemnym stosunkiem przestrzennym narządów zajmuje się anatomia topograficzna, w zastosowaniu do potrzeb klinicznych, głównie w zakresie chirurgii (anatomia chirurgiczna). Anatomia, której przedmiot badań stanowi organizm zdrowy, jest zwana anatomią prawidłową, w przeciwieństwie do anatomii patologicznej (patomorfologia). Obraz stosunków anatomicznych widziany okiem „nieuzbrojonym” odtwarza anatomia makroskopowa, w odróżnieniu od anatomii mikroskopowej, badającej budowę organizmu za pomocą mikroskopu (histologia, cytologia); anatomia ekologiczna analizuje związki między strukturą organizmów i warunkami środowiska, w tym przystosowania w budowie do życia w określonych biotopach; swoistym działem anatomii jest anatomia plastyczna, zajmująca się badaniem budowy ciała ludzkiego i jego proporcji na użytek sztuk pięknych. Anatomia porównawcza objaśnia budowę organizmu przez porównywanie struktury oraz charakteru funkcjonalnego i przeszłości rozwojowej poszczególnych narządów, zarówno w przebiegu ontogenezy, jak i filogenezy; wyodrębniła się jako samodzielna dyscyplina w początkach XIX w., głównie dzięki pracom G. Cuviera. Podstawowe kryterium w anatomii porównawczej stanowi zasada homologiianalogii narządów, ustalona i rozwinięta przez E. Geoffroya de Saint-Hilaire’a, R. Owena, K. Gegenbaura. Na początku XX w. A.N. Siewiercow stworzył nowy kierunek w anatomii porównawczej — morfologię ewolucyjną, badającą morfologiczne prawidłowości procesu ewolucyjnego. W dydaktyce i w medycynie stosowana jest anatomia wirtualna posługująca się symulacjami komputerowymi, które umożliwiają analizę budowy statycznej i dynamicznej organizmu.
Bibliografia
A. BOCHENEK, M. REJCHER Anatomia człowieka t. 1–5, Warszawa 1969–93;
Anatomia porównawcza kręgowców, red. H. Szarski, Warszawa 1990;
K. KRYSIAK, K. ŚWIEŻYŃSKI Anatomia zwierząt t. 1–2, Warszawa 1987;
Anatomia człowieka, red. J. Sokołowska-Pituchowa, Warszawa 1989.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia