wątroba

wątroba,

wieloczynnościowy, największy gruczoł kręgowców, funkcjonalnie związany głównie z układem pokarmowym, odgrywający bardzo ważną rolę w przemianie materii.

U człowieka leży w jamie brzusznej, ma masę ok. 1,5 kg, składa się z 2 dużych i 2 mniejszych płatów; otoczona jest tzw. torebką wątroby — cienka blaszka tkanki łącznej włóknistej, wnikająca w głąb miąższu gruczołowego i tworząca zrąb wątroby; dzieli się na zraziki (dł. ok. 2 mm) zawierające gęstą sieć kapilarów krwionośnych, wśród których leżą komórki wątroby; między komórkami biegną włosowate kanaliki żółciowe stanowiące początek dróg żółciowych (łączą się stopniowo w coraz większe przewody, a ostatecznie — w przewód wątrobowy). Wątroba jest w szczególny sposób wbudowana w układ krwionośny: poza utlenowaną krwią z tętnicy wątrobowej otrzymuje przez żyłę wrotną (wrotny układ) krew „czynnościową”, płynącą z żołądka, jelit, śledziony i trzustki, zawierającą wchłonięte w jelicie składniki odżywcze (produkty trawienia — cukry proste, aminokwasy i in.), insulinę z trzustki, produkty rozpadu erytrocytów ze śledziony. Komórki wątroby przetwarzają otrzymane składniki; w wątrobie zachodzi m.in. wytwarzanie żółci, odprowadzanej drogami żółciowymi do dwunastnicy, synteza i rozpad glikogenu, synteza kwasów tłuszczowych i cholesterolu, niektórych białek osocza (np. albumin, części globulin, fibrynogenu), mocznika. Wątroba wytwarza też heparynę (torebka wątroby). Ponadto gra ważną rolę w odtruwaniu organizmu przez wychwytywanie z krwi i przekształcanie substancji toksycznych w pochodne, łatwo wydalane z moczem. U płodu jest przez krótki czas narządem krwiotwórczym. Budowa wewnętrzna i czynność wątroby są w zasadzie podobne u wszystkich kręgowców.

Choroby wątroby: zapalenie wątroby, najczęściej zakaźne, wirusowe (wirusowe zapalenia wątroby), także toksyczne, np. w zatruciach, niekiedy polekowe; ostre zapalenie przechodzi często w postać przewlekłą i prowadzi do marskości; przewlekłe zapalenie i marskość występują często w alkoholizmie, toksycznym uszkodzeniu chemicznym; bywają też niepomyślnym zejściem zapalenia dróg żółciowych, np. na tle kamicy wątrobowej, zimnicy; do marskości prowadzi także stłuszczenie wątroby, tj. nadmierne odkładanie się złogów tłuszczu w komórkach wątrobowych (hepatocytach). Rak pierwotny (wątrobiak) występuje rzadko, często zdarzają się przerzuty raka do wątroby z żołądka, trzustki, prostaty, płuc. Ropień wątroby jest zwykle następstwem przejścia zakażenia z sąsiednich okolic lub przerzutu (przez krew). Zaburzenia czynności wątroby i jej choroby mają także tło genetyczne, występują w schorzeniach ogólnoustrojowych (ostre i przewlekłe infekcje, zatrucia, kolagenozy, zaburzenia przemiany materii, choroby krwi i niewydolność krążenia), również w chorobach pasożytniczych, np. w bąblowicy, czy wywoływanej przez przywry chorobie motyliczej.