mitochondria

mitochondria

[gr. mítos ‘nić’, chondríon ‘ziarnko’, ‘grudka’],

anat. organelle w cytoplazmie komórek eukariotycznych, których zasadniczą funkcją jest utlenianie prostych związków organicznych do dwutlenku węgla i wody, przy wykorzystaniu tlenu atmosferycznego.

Powstała w wyniku utleniania energia jest gromadzona w cząsteczkach adenozynotrifosforanu (ATP); proces ten, zwany oddychaniem komórkowym, jest głównym zródłem energii w komórkach. Kształt i wielkość mitochondriów są bardzo zróżnicowane; mitochondria mogą być kuliste, pałeczkowate, nitkowate, rozgałęzione lub w postaci pierścieni; średnica mitochondriów wynosi zwykle 0,2–3 µm, długość 2–9 µm. Mitochondria są zbudowane z otoczki mitochondrialnej złożonej z błony zewnętrznej i wewnętrznej oraz z macierzy mitochondrialnej; błona wewnętrzna tworzy liczne, najczęściej blaszkowate wypustki, zwane grzebieniami (cristami), które wnikają do wnętrza macierzy; liczba grzebieni odzwierciedla stopień aktywności metabolicznej mitochondrium i jest do niej wprost proporcjonalna. Charakterystyczną cechą mitochondriów jest obecność w ich macierzy kolistych cząsteczek DNA oraz rybosomów (mitorybosomów), dzięki którym mogą syntetyzować niektóre własne białka. Te cechy mitochondriów, a także brak histonów związanych z DNA oraz mnożenie się mitochondriów przez podział, niezależnie od podziału komórki, wskazują na podobieństwo mitochondriów do bakterii; stąd też została wysunięta hipoteza, według której mitochondria są potomkami tlenowych prokariontów (prawdopodobnie bakterii purpurowych), które w przeszłości zostały wchłonięte w wyniku fagocytozy przez pierwotne komórki eukariotyczne i z czasem przekształciły się w stały element ich struktury. Mitochondrialny DNA, podobnie jak jądrowy, może ulegać mutacjom i in. zaburzeniom genetycznym, co może mieć istotny wpływ na proces starzenia się organizmu i być przyczyną niektórych chorób. Mitochondria zostały po raz pierwszy zaobserwowane i wyizolowane 1857 przez szwajcarskiego anatoma A. Köllikera.