absolutyzm

absolutyzm

[łac. absolutus ‘zupełny’, ‘bezwzględny’],

system władzy w monarchiach europejskich epoki wczesnonowożytnej (XVI–XVIII w.), w których władca sprawował pełnię władzy suwerennej (suwerenność), ograniczoną jedynie zasadami prawa naturalnego oraz podstawowymi normami ustrojowymi (np. porządek sukcesji tronu).

Systematyzacji pojęcia absolutyzmu dokonał 1847 niemiecki uczony W. Roscher, wyróżniając jego 3 fazy dziejowe: 1) absolutyzm wyznaniowy (XVI w.), którego przejawem w krajach katolickich była kontrreformacyjna polityka króla hiszpańskiego Filipa II; 2) absolutyzm dworski, zwany też klasycznym (XVII w.), reprezentowany zwłaszcza przez monarchię francuską Ludwika XIV; 3) absolutyzm oświecony (XVIII w.). Podwaliny koncepcji absolutyzmu stworzyli m.in. N. Machiavelli i J. Bodin. Głównymi ideologami klasycznej formy absolutyzmu byli we Francji: kardynał A. Richelieu i J. Bossuet, w Anglii zaś — R. Filmer. Do charakterystycznych cech XVII-wiecznego absolutyzmu dworskiego zalicza się najczęściej: 1) koncentrację władzy w ręku monarchy, w tym również władzy ustawodawczej, przy znacznym ograniczeniu prerogatyw ustawodawczych stanów; centralizacja władzy sprzyjała rozwojowi biurokracji państwowej, którą tworzyły profesjonalne kadry urzędników, często mieszczańskiego pochodzenia; 2) utożsamianie postaci władcy z państwem wg znanego powiedzenia Ludwika XIV L’état, c’est moi [‘państwo to ja’] oraz podporządkowanie interesom państwa interesów partykularnych w imię racji stanu; 3) podkreślanie sankcji boskiej dla władzy królewskiej oraz faktyczne podporządkowanie władzy kościelnej rządom monarszym; 4) możliwość nakładania podatków, co prowadziło do tworzenia armii stałych w miejsce dotychczasowych armii zaciężnych. Politykę gospodarczą monarchów epoki XVII-wiecznego absolutyzmu charakteryzowały zasady merkantylizmu. W potocznym rozumieniu absolutyzm bywa utożsamiany z despotyzmem.

Bibliografia

I. CZUMA Absolutyzm ustrojowy, Lublin 1934;

N. HENSCHELL The Myth of Absolutism. Change and Continuity in Early Modern European Monarch, New York 1992.

Ludwik XIV, koronacja w katedrze w Reims, 7 VI 1654

Champaigne Philipe de, Portret kardynała Richelieu, lata 30. XVII w. — Muzeum Narodowe, Warszawa

Thomas Hobbes, Lewiatan, frontyspis pierwszego wydania, 1651 — Bibliothèque nationale, Paryż