absolutyzm oświecony
 
Encyklopedia PWN
absolutyzm oświecony,
faza absolutyzmu w Europie w 2. połowie XVIII w.;
absolutyzm oświecony rozwinął się w państwach, w których mieszczaństwo stanowiło znaczną siłę społeczną dążącą z poparciem tronu do zajęcia pozycji równej szlachcie. Najpełniejszy kształt przybrał w Prusach (Fryderyk II Hohenzollern), Austrii (Józef II), w państwach skandynawskich (Gustaw III szwedzki), częściowo w Hiszpanii i Portugalii. Rosja za panowania Katarzyny II przyjęła część idei absolutyzmu oświeconego, choć jej rzeczywiste zmiany ustrojowe nie były tak głębokie, jak w państwach niemieckich. Podstawy ideowe absolutyzmu oświeconego były oparte na filozofii XVII i XVIII w., koncepcjach C. Beccarii, H. Grotiusa, Th. Hobbesa, Ch. Wolffa, myśli ekonomicznej fizjokratów oraz częściowo poglądach Woltera. Zasadniczej przemianie uległa pozycja samego monarchy absolutnego, mieniącego się „pierwszym sługą państwa” lub „pierwszym urzędnikiem państwa”, który miał zapewnić poddanym sprawiedliwy porządek prawny, opiekę i bezpieczeństwo; jego rządy legitymowała nie tyle sankcja boska, ile — wynikające głównie z natury władzy monarszej — zobowiązanie wypełniania obowiązków wobec państwa i poddanych oraz zapewnienia im dobrobytu. Dlatego reformy w Prusach, Austrii i częściowo w Rosji, w dziedzinie politycznej — wzmacniały centralizm w zarządzaniu państwem, rozbudowywały armię z fachowym korpusem oficerskim, w dziedzinie gospodarczej — stwarzały warunki do rozwoju przemysłu, handlu i rolnictwa, a w dziedzinie społeczno-prawnej — zmieniały w znacznym stopniu system prawny (zniesienie tortur, zakaz procesów o czary), zeświecczały i rozbudowywały szkolnictwo (wprowadzenie powszechnego obowiązku nauczania), wchodziły też w prerogatywy Kościoła (józefinizm). Absolutyzm oświecony ograniczał przywileje stanowe, był jednak raczej próbą modernizacji starego porządku społecznego, niż jego radykalnej zmiany; do najistotniejszych celów przyświecających reformom należało utrzymanie silnej i niepodzielnej władzy monarchy. W historycznej perspektywie absolutyzm oświecony otworzył drogę (zwłaszcza w państwach niemieckich) do znacznie głębszych przekształceń społeczno-gospodarczych realizowanych w pełni dopiero w następnym stuleciu.
Bibliografia
Europa i świat w epoce oświeconego absolutyzmu, red. J. Staszewski, Warszawa 1991.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia