telefonia
dział telekomunikacji porozumiewawczej zajmujący się przekazywaniem dźwięków mowy (z wystarczającą zrozumiałością) pomiędzy co najmniej 2 abonentami sieci telefonicznej, za pośrednictwem urządzeń telekomunik.;
[gr.],
telefonia
Encyklopedia PWN
dźwięki nadawane przez abonenta inicjującego połączenie są przetwarzane przez mikrofon w jego aparacie telefonicznym (lub radiotelefonie) na sygnały elektr., przesyłane następnie za pośrednictwem torów telekomunik. (przewodowych, radiowych lub światłowodowych) do aparatu odbiorcy, w którym są przetwarzane w słuchawce ponownie na dźwięki mowy. Wystarczającą zrozumiałość mowy zapewnia pasmo przesyłanych sygnałów elektr. ograniczone ze względów ekon. do zakresu 300–3400 Hz. Abonenci są dołączeni do centrali telefonicznej za pomocą łączy telefonicznych, a droga sygnału między nimi jest tworzona w centrali na podstawie informacji adresowej, wysyłanej w postaci sygnału powstającego przy użyciu klawiatury lub tarczy numerowej w aparacie abonenta inicjującego.
Ze względu na sposób przekazywania sygnałów elektr. (teletransmisyjny system) rozróżnia się t. naturalną (akustyczną), w której tor telekomunik. zawiera jeden kanał, wykorzystywany do transmisji sygnału w pasmie 300–3400 Hz, oraz wielokrotną, w której wykorzystywany tor zawiera wiele kanałów (przeprowadza się multipleksację sygnałów, częstotliwościową lub czasową, za pomocą krotnic). Obecnie stosowane systemy t. wielokrotnej umożliwiają uzyskanie krotności wynoszącej kilkadziesiąt do kilkuset, a w przypadku stosowania kabli światłowodowych — kilkadziesiąt tysięcy. W zależności od wykorzystywanego medium transmisyjnego rozróżnia się t. przewodową (korzystającą z torów przewodowych lub światłowodowych) i t. bezprzewodową (korzystającą z torów radiowych; radiotelefonia).
Obecnie usługi telefoniczne są realizowane nie tylko w sieciach telefonicznych, ale także w sieciach cyfrowych z integracją usług (ISDN), równolegle z usługami przesyłania danych, obrazów, tekstów i in. Wiąże się to z przetwarzaniem sygnałów mowy na sygnał cyfrowy (i odwrotnie) za pomocą modulacji kodowo-impulsowej PCM (w kodekach). Wielu operatorów telekomunik. oferuje połączenia telefoniczne (gł. międzymiastowe i międzynar.) w pakietowych sieciach transmisji danych (teledacja). Przykładem może być usługa VoIP [ang. Voice over Internet Protocol ‘głos przez Internet’], udostępniana abonentom sieci telefonicznej za pośrednictwem bram internetowych łączących tę sieć z Internetem (t. internetowa). Realizowanie połączeń telefonicznych jest również możliwe w sieciach komputerowych, np. LAN (t. komputerowa); wymaga to wyposażenia komputera w dodatkową kartę rozszerzeń z mikrotelefonem oraz integracji sieci telefonicznej i komputerowej. Liczba abonentów telefonicznych w sieciach stacjonarnych 2001 przekroczyła na świecie 1 mld (w Polsce — 11 mln).
Historia. Pierwszy telefon elektr. został skonstruowany 1860 przez J.P. Reisa, nie znalazł jednak praktycznego zastosowania ze względu na duże zniekształcenia dźwięków odtwarzanych w odbiorniku. Twórcą pierwszego użytecznego telefonu był A.G. Bell — skonstruowana przez niego 1876 słuchawka elektromagnetyczna odgrywała też rolę mikrofonu (nadajnik był połączony z odbiornikiem metalowym przewodem); 1877 Th.A. Edison udoskonalił telefon Bella, wprowadzając mikrofon węglowy, udoskonalony 1878 przez D.E. Hughesa. Pierwszą łącznicę ręczną, zaprojektowaną przez E.T. Holmesa, zbudowano 1878 w New Haven w USA, w Polsce (w Warszawie i Łodzi) 1883; 1878–80 zbudowano pierwsze napowietrzne linie telefoniczne i pierwsze telefoniczne sieci miejscowe (w USA i Wielkiej Brytanii), 1884 powstała pierwsza doświadczalna linia międzymiastowa pomiędzy Nowym Jorkiem a Filadelfią; 1891 A.B. Strowger opatentował centralę automatyczną z wybierakami podnosząco-obrotowymi, sterowanymi bezpośrednio z aparatów abonenckich (pierwszą taką centralę uruchomiono 1892 w La Porte w USA); 1896 wynaleziono tarczę numerową (A.E. Keith oraz K. i J. Ericssonowie), co przyczyniło się do udoskonalenia central systemu Strowgera i ich szybkiego rozwoju; łączność dalekosiężną umożliwiło wynalezienie kabli o konstrukcji zmniejszającej tłumienność toru przewodowego (poprzez krarupinizację i pupinizację) oraz wzmacniaka. Na pocz. XX w. skonstruowano również centrale innych systemów elektromech.: Rotary (1911), Panel (1915), Ericsson i in.; wynalezienie (1913) wybieraka krzyżowego (I. Reynolds, USA) umożliwiło 1915 skonstruowanie automatycznej centrali krzyżowej i automatyzację telefonicznego ruchu międzymiastowego; 1915 uruchomiono pierwszą transkontynent. linię telefoniczną Nowy Jork–San Francisco (ok. 5500 km), a 1918 pierwszy system telefonii wielokrotnej na łączach napowietrznych. Po II wojnie świat. centrale krzyżowe zaczęły wypierać centrale systemu Strowgera; w latach 50. XX w. powstały centrale quasi-elektroniczne; 1956 zbudowano pierwszą kablową linię transoceaniczną Szkocja–Nowa Fundlandia (4200 km), w latach 60. wprowadzono systemy teletransmisyjne ze zwielokrotnieniem czasowym. Wprowadzenie 1962 metody przekształcania sygnałów mowy na sygnały cyfrowe przy użyciu modulacji PCM (wynaleziona 1938 przez A.H. Reevesa) było początkiem t. cyfrowej. Szybki rozwój mikroelektroniki spowodował rozwój w latach 70. central elektronicznych oraz wprowadzenie łączy światłowodowych. Od końca lat 80. produkuje się centrale cyfrowe przeznaczone do instalacji w sieciach zintegrowanych; w latach 80. zaczęła się rozwijać telefonia komórkowa.
Mirosława Pawlaczyk
