ryft

ryft

[ang.],

geol. wielka, obniżona wzdłuż uskoków strefa tektoniczna, rozwinięta w obrębie kontynentalnej lub oceanicznej skorupy ziemskiej.

Ryfty kontynentalne są strukturami mającymi postać rowów tektonicznych, osiągających zazwyczaj szerokość kilkudziesięciu km, obrzeżonych obu- lub jednostronnie przez uskoki; poszczególne ryfty mogą mieć postać odosobnionych rowów tektonicznych (np. ryft górnego Renu) albo tworzyć złożone z szeregu rowów strefy i systemy ryftowe (np. system ryftowy wschodniej Afryki; Wielkie Rowy Afrykańskie). Długość ryftu lub stref ryftowych wynosi często kilkaset km, niekiedy jednak dochodzi do kilku tysięcy kilometrów. W obrębie ryftów kontynentalnych gromadzą się osady o miąższości zazwyczaj kilku km. W rzeźbie terenu ryfty kontynentalne zaznaczają się w postaci dolin (doliny ryftowe), które jednak mogą zostać całkowicie pogrzebane pod osadami. Rozwojowi niektórych ryftów kontynentalnych towarzyszy mniej lub bardziej intensywny wulkanizm, a także wypiętrzanie jednego lub obu ich obrzeży.

Rozwój ryftów kontynentalnych jest przejawem ekstensji, czyli rozciągania litosfery, toteż wzdłuż obecnie czynnych ryftów obserwuje się zazwyczaj ścienienie litosfery i wchodzącej w jej skład skorupy ziemskiej. Znane są liczne ryfty kopalne, których rozwój, zazwyczaj nieciągły, zachodził w przedziałach czasu od kilku do kilkuset mln lat. Niektóre ryfty uległy inwersji, polegającej na wypiętrzeniu (połączonym ze sfałdowaniem) nagromadzonych w nich osadów. W przypadku szczególnie silnej ekstensji, wzdłuż niektórych ryftów nastąpiło rozerwanie i rozsunięcie kontynentalnej skorupy ziemskiej, co dało początek nowym oceanom; obecnie przekształcenie ryftów kontynentalnych w młody ocean zaznacza się wzdłuż Morza Czerwonego.

Ryfty oceaniczne występują w obrębie oceanicznej skorupy ziemskiej, rozwinięte są wzdłuż osi niektórych grzbietów śródoceanicznych; mają postać dolin ryftowych obrzeżonych uskokami i pociętych dalszymi uskokami i szczelinami; środkiem ryftu oceanicznego biegnie wąska strefa wulkaniczna (szerokości ok. 1 km), stanowiąca granicę płyt litosfery. Zgodnie z teorią tektoniki płyt litosfery wzdłuż tej granicy następuje proces ekspansji dna oceanicznego — między rozsuwające się płyty wdziera się magma z płaszcza Ziemi i krzepnąc tworzy nową skorupę oceaniczną.

Tworzenie się ryftów, według niektórych poglądów, może być związane z działalnością prądów konwekcyjnych w płaszczu Ziemi.

Wielkie Rowy Afrykańskie (Afryka)