Ruch płyt litosfery
 
Ruch płyt litosfery i związane z nim procesy geologiczne
Litosfera podzielona jest na płyty podlegające stałym powolnym ruchom pod wpływem konwekcyjnych prądów materii w płaszczu Ziemi. Ruch sąsiadujących ze sobą płyt może być rozbieżny: towarzyszy mu wówczas ekspansja litosfery (zwłaszcza oceanicznej) w wyniku wylewów law bazaltowych w ryftach rozciągających się w osiowych partiach grzbietów śródoceanicznych i stopniowy rozrost dna oceanicznego (spreding). Wstępną fazą rozwojową ryftu oceanicznego może być ryft kontynentalny, którego powstanie zapoczątkowuje rozpad kontynentu. Rozrost litosfery oceanicznej kompensowany jest przez subdukcję, tj. pochłanianie litosfery przez materię płaszcza Ziemi w wyniku podsuwania jednej płyty pod drugą (zbieżny ruch płyt); strefy subdukcji zaznaczają się zwykle na powierzchni Ziemi występowaniem rowów oceanicznych, a także łuków wysp o charakterystycznym wulkanizmie andezytowym. Wzdłuż powierzchni płyty ulegającej subdukcji rozciąga się wąski obszar częstego występowania głębokich trzęsień ziemi (tzw. strefa Benioffa). Subdukcji towarzyszy niekiedy wypiętrzanie łańcuchów górskich (np. Andy, Himalaje). Znane są także styki płyt, wzdłuż których nie zachodzi ani pochłanianie, ani powstawanie litosfery: są to uskoki transformacyjne, rozdzielające i przemieszczające odcinki ryftów. Wzdłuż granic płyt litosfery rozciągają się strefy dużej aktywności wulkanicznej i sejsmicznej. Ruch płyt przebiega z prędkością od kilku do kilkunastu centymetrów na rok. Mechanizm ruchu płyt powoduje powolne przemieszczenia kontynentów, a także ich kolizje, czasem rozpad; procesy te są zasadniczym czynnikiem tektonicznej ewolucji Ziemi.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Ruch płyt litosfery rys. R. Lisek/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia