plama gorąca

plama gorąca, ang. hot spot,

geofiz. obszar działalności wulkanicznej lub obszar o zwiększonej wartości strumienia cieplnego Ziemi, których istnienie jest wynikiem docierania z głębi Ziemi do litosfery strumienia gorącej materii, zw. pióropuszem płaszcza Ziemi.

Według teorii tektoniki płyt litosfery typowe p.g. (strefy wulk.) występują w pobliżu granic płyt litosfery: w strefach rozrostu dna oceanicznego (ekspansja dna oceanicznego) i w strefach subdukcji; p.g. mogą też występować w dowolnej odległości od granic płyt litosfery, ponieważ nie są one ściśle związane z ruchem materii odpowiedzialnym za ruch tych płyt. Jeżeli płyta litosfery porusza się, to nieruchomy pióropusz płaszcza powoduje działalność wulk. w coraz to innym miejscu płyty; efektem ruchu płyt względem pióropuszy płaszcza są m.in. ciągi wysp wulk., gór podwodnych i gujotów. Przykładem p.g. są: Hawaje i W. Wielkanocna na Pacyfiku, Islandia i Azory na Atlantyku, wyspa Reunion na Oceanie Indyjskim, Park Yellowstone w USA. Natura pióropuszy płaszcza nie jest do końca jasna; w przypadku Hawajów obserwacje sejsmiczne wskazują, że pióropusz płaszcza stanowi ciągły strumień gorącej materii wznoszący się od najgłębszej warstwy płaszcza (warstwy D”) na granicy z jądrem Ziemi i docierający do litosfery od ok. 80 mln lat; podobnie mogą się tworzyć inne wielkie p.g., np. na Islandii; istnienie takich strumieni gorącej materii przewiduje teoria konwekcji w płaszczu Ziemi; sądzi się, że mniejsze p.g. są spowodowane raczej przez niewielkie i krótkotrwałe (w czasie geol.) pióropusze płaszcza pochodzące z mniejszej głębokości (np. z 670 km).