erupcja

erupcja

[łac. eruptio ‘wybuch’, ‘wypad’],

geol. proces wydobywania się na powierzchnię Ziemi i do atmosfery produktów działalności wulkanicznej, pot. — wybuch wulkanu.

W erupcjach centralnych, współcześnie najczęstszych, materiał wulkaniczny wydobywa się punktowo, gromadząc się wokół krateru wulkanicznego w postaci stożka, tarczy, kopuły lub protruzji (czopu zestalonej lawy wyciskanego z krateru pod wpływem ciśnienia magmy); produktem ich może być lawa, materiały piroklastyczne lub lawa i materiały piroklastyczne; erupcje linearne zachodzą z otwartych szczelin w skorupie ziemskiej (długość do kilkudziesięciu km); produktem ich jest głównie lawa, zazwyczaj wydobywająca się spokojnie, bez wybuchów; obecnie występują głównie na obszarach grzbietów śródoceanicznych i położonych w ich zasięgu wysp (m.in. Islandii); w ubiegłych epokach geologicznych dostarczały pokaźnych ilości law bazaltowych tworzących rozległe pokrywy lawowe (trapy), m.in. na Dekanie, Syberii i w południowej Afryce.

Zależnie od środowiska aktywności wulkanicznej rozróżnia się erupcje powierzchniowe (subaeralne), podlodowcowe (subglacjalne) i erupcje podmorskie (w większości przypadków lawowe); te ostatnie są przypuszczalnie dominującym typem erupcji, chociaż ich bezpośrednie przejawy często nie docierają do powierzchni morza; efektem ich jest powstawanie wysp wulkanicznych, zazwyczaj szybko niszczonych przez fale lub kolejne wybuchy; najwięcej erupcji podmorskich rejestruje się obecnie na Oceanie Atlantyckim w okolicach Islandii oraz na Oceanie Spokojnym w okolicach Tajwanu i wysp Tonga. Siła erupcji zależy od ciśnienia składników lotnych uwalnianych podczas wznoszenia się magmy; wysoki stopień sprężenia gazów jest na ogół związany z erupcją law lepkich, które zatykają wylot kanału wulkanicznego, powodując eksplozję. (erupcje eksplozywne). Silne parcie gazów może wywołać lokalne trzęsienie ziemi, a także podniesienie się dna krateru; szczególnie gwałtownym przebiegiem odznaczają się erupcje występujące po długim okresie przerwy aktywności wulkanu; niejednokrotnie dochodzi wówczas do rozsadzenia budowli wulkanicznej, wzniesienia się popiołów wulkanicznych do wysokości kilkudziesięciu km, wyrzucenia bomb wulkanicznych i bloków skalnych na odległość kilkuset m, uruchomienia lawin gruzowych, powstania chmur gorejących oraz wzbudzania fal tsunami przez wybuchy odbywające się na wyspach lub wybrzeżach oceanicznych.

Wulkan, erupcja na Kamczatce.