płaszcz Ziemi
 
Encyklopedia PWN
płaszcz Ziemi,
największa (ok. 84% objętości Ziemi) i najbardziej masywna (ok. 67% masy Ziemi) sfera kuli ziemskiej;
rozciąga się od spągu skorupy ziemskiej, czyli od tzw. nieciągłości Mohorovičicia (na średniej głębokości ok. 35 km), do granicy z jądrem Ziemi, tzn. do nieciągłości Gutenberga (na głębokości 2900 km). Gęstość płaszcza Ziemi wynosi od 3,3 g/cm3 (pod nieciągłością Mohorovičicia) do 5,5 g/cm3 (na dolnej granicy), temperatura (na dolnej granicy) — ok. 3000°C, prędkość podłużnych fal sejsmicznych — 8,1–13,6 km/s; ciśnienie u podstawy płaszcza Ziemi osiąga wartość ok. 13 · 1012 Pa. Skały płaszcza Ziemi bezpośrednio pod skorupą ziemską to głównie perydotyty i eklogity o składzie: ok. 60% oliwinów, 30% piroksenów i 10% granatów (ta górna część płaszcza jest zwana niekiedy warstwą perydotytową). Wskutek wzrostu ciśnienia wraz z głębokością minerały te ulegają przejściom fazowym; najważniejsze przejścia fazowe zachodzą na głębokości ok. 360 km (oliwin przechodzi w spinel) i ok. 670 km (powstają minerały o strukturze perowskitu). Płaszcz Ziemi dzieli się na płaszcz górny (do głębokości ok. 670 km) i dolny (poniżej). Górna część górnego płaszcza Ziemi wraz ze skorupą ziemską tworzy odporną mechanicznie warstwę, zwaną litosferą, grubości ok. 50–150 km, poniżej której znajduje się plastyczna astenosfera, grubości ok. 100 km. Najgłębszą warstwą płaszcza Ziemi jest warstwa D" (D-bis) położona na granicy z jądrem; prawdopodobnie zawiera ona ciężkie skały pochodzące z płyt litosferycznych ulegających subdukcji, być może jest tam obecny także materiał pochodzący z jądra Ziemi. Skały poniżej astenosfery (tzw. mezosfera), aż do warstwy D" także wykazują właściwości plastyczne, choć w mniejszym stopniu niż astenosfera; przy granicy z jądrem, w samej warstwie D", znowu stają się bardziej plastyczne.
Skały płaszcza Ziemi są w stanie stałym (poza lokalnymi zbiornikami magmy), lecz wskutek wysokiej temperatury i wysokiego ciśnienia skały pod litosferą są zdolne do powolnego płynięcia; ruch ten jest spowodowany konwekcją ciepła; jego prędkość wynosi kilka cm/rok. Konwekcja w płaszczu Ziemi jest prawdopodobnie motorem procesów tektonicznych (tektoniki płyt litosfery teoria), wulkanicznych i sejsmicznych na Ziemi.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia