płyta litosfery
 
Encyklopedia PWN
płyta litosfery,
geol. rozległy fragment litosfery, przemieszczający się poziomo względem sąsiednich fragmentów z prędkością wynoszącą zazwyczaj od kilku do kilkunastu cm rocznie;
jest podstawowym pojęciem w teorii tektoniki płyt litosfery. W obrębie współczesnej litosfery rozróżnia się 6 lub 7 wielkich płyt: eurazjatycką, afrykańską, indoaustralijską, pacyficzną, antarktyczną i amerykańską (albo 2 odrębne płyty: północno- i południowoamerykańską); ponadto wydziela się nieco mniejsze płyty: filipińską, karaibską oraz, na obszarze wschodniego Pacyfiku, płyty Cocos i Nazca. Płyty litosfery można uważać w pierwszym przybliżeniu za sztywne. Z ich aktywnymi granicami są związane przejawy sejsmiczności i wulkanizmu; istnieją 3 rodzaje granic płyt litosfery: granice dywergentne (akrecyjne), wzdłuż których następuje narastanie nowej litosfery oceanicznej; granice konwergentne (konsumpcyjne), wzdłuż których następuje pochłanianie (subdukcja) litosfery; granice konserwatywne, wzdłuż których przemieszczające się płyty nie są ani uzupełniane, ani uszczuplane. Istniejące obecnie płyty litosfery zawierają albo tylko litosferę oceaniczną (np. płyta pacyficzna), albo zarówno litosferę oceaniczną, jak i kontynentalną (np. płyta afrykańska, obejmująca poza kontynentem afrykańskim także przyległe części Oceanu Atlantyckiego i Oceanu Indyjskiego).
W przeszłości geologicznej poszczegółne płyty mogły w wyniku procesu kolizji zespalać się i tworzyć większą płytę, albo przeciwnie, mogły rozpadać się na mniejsze płyty w wyniku przekształcania się niektórych ryftów kontynentalnych w nowe oceany. Oprócz wielkich płyt litosfery znacznym przemieszczeniom poziomym ulegają także mniejsze obiekty tektoniczne, zwane mikropłytami lub terranami.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Ruch płyt litosfery rys. R. Lisek/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia