skorupa ziemska

skorupa ziemska,

zewnętrzna warstwa Ziemi, stosunkowo sztywna i chłodna, stanowiąca górną, położoną powyżej nieciągłości Mohorovičicia część litosfery;

rozróżnia się skorupę oceaniczną (pod dnem oceanów i głębokich mórz) i skorupę kontynentalną (rozciągającą się pod lądami i pod dnem płytkich mórz znajdujących się w obrębie szelfu); w niektórych obszarach występuje skorupa o budowie pośredniej. W skorupie oceanicznej, która jest dość jednorodna, wydziela się (licząc od góry) 3 warstwy nazywane pierwszą, drugą i trzecią warstwą oceaniczną; pierwszą warstwę, która na ogół jest dosyć cienka (grubość ok. 1–2 km), a często nie występuje wcale, stanowią osady głębokomorskie; druga warstwa jest zbudowana z bazaltów toleitowych, w górnej części zawiera lawy poduszkowe, a niżej — żyły (dajki) bazaltowe; trzecia warstwa składa się z gabra, stanowiącego głębinowy odpowiednik bazaltu. Skorupa oceaniczna powstaje w procesie rozrostu dna oceanicznego (ekspansja dna oceanicznego) w strefie ryftów oceanicznych i ulega pochłanianiu (subdukcji) w płaszczu Ziemi pod strefami rowów oceanicznych (tektoniki płyt litosfery teoria); średnia jej grubość, bez warstwy osadowej, wynosi ok. 8 km (w niektórych miejscach dochodzi do 20 km). Budowa skorupy kontynentalnej, która składa się ze skał osadowych, magmowych i metamorficznych, jest bardziej skomplikowana. Tradycyjnie skorupę tę dzielono na 3 warstwy: warstwę skał osadowych, warstwę „granitową” i — niżej — warstwę „bazaltową”; dokładniejsze badania wykazały, że podział ten na ogół nie odpowiada rzeczywistości, bowiem budowa skorupy kontynentalnej jest bardzo zróżnicowana w zależności od miejsca; sąsiadujące ze sobą bloki skorupy kontynentalnej często mają różną budowę, co wskazuje na to, że bloki te powstawały w różnych miejscach i różnym czasie, a następnie uległy połączeniu w kontynent. Jeszcze bardziej skomplikowaną budowę ma skorupa kontynentalna w strefie gór fałdowych, gdzie są powszechne fałdy i nasunięcia. Jako wspólną cechę całej skorupy kontynentalnej można jedynie wymienić występowanie granicy nieciągłości między skałami osadowymi a kompleksem skał krystalicznych. Całkowita grubość skorupy kontynentalnej wynosi średnio ok. 35 km, ale pod górami jest znacznie większa (w Himalajach dochodzi do 80 km). Skorupa kontynentalna jest na ogół starsza (najstarsze skały mają ok. 4 mld lat) niż skorupa oceaniczna z uwagi na ciągły proces powstawania i subdukcji skorupy oceanicznej (jej najstarsze skały liczą ok. 200 mln lat). Niekiedy dochodzi do włączenia fragmentów skorupy oceanicznej w obręb skorupy kontynentalnej.