rewolucja październikowa
 
Encyklopedia PWN
rewolucja październikowa 1917 w Rosji,
termin stosowany na określenie zbrojnego przejęcia władzy w Rosji przez bolszewików, początkowo w Piotrogrodzie, później stopniowo na większości obszaru Rosji;
wynik dwuwładzy (zbolszewizowane Rady Delegatów Robotniczych i Rząd Tymczasowy) i trwającego od puczu generała Ł. Korniłowa permanentnego kryzysu polityczno-gospodarczego w państwie, w którym szeregowi żołnierze oczekiwali zakończenia trwającej od 1914 wojny. Zapoczątkowana 6–7 XI (24–25 X wg starego stylu — stąd nazwa) 1917 bolszewickim przewrotem zbrojnym w Piotrogrodzie, do III 1918 doprowadziła do ustanowienia władzy zbolszewizowanych rad na pozostałym terytorium Rosji (z wyjątkiem państw, np. Ukrainy, które się oderwały). Pretekstem do przygotowania przewrotu zbrojnego w Piotrogrodzie stał się dla bolszewików desant niemiecki na wyspach Archipelagu Moonsundzkiego u wybrzeży Estonii 12 X (29 IX); na wieść o jego przeprowadzeniu przystąpili oni, pod hasłem obrony rewolucyjnej Piotrogrodu, do szybkiego rozbudowywania własnej siły zbrojnej Czerwonej Gwardii; pod patronatem L. Trockiego (przewodniczący Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich Piotrogrodu) utworzono także Komitet Obrony Rewolucji (potem rewolucyjne komitety wojskowe, czyli rewkomy); prawdopodobnie 21 (8) X potajemnie wrócił z Finlandii Lenin, który wraz z Trockim na posiedzeniu KC SDPRR(b) przeforsował, mimo sprzeciwu L. Kamieniewa i G. Zinowjewa, rezolucję o powstaniu zbrojnym w stolicy. A. Kierenski nie docenił zagrożenia; bolszewicy zneutralizowali garnizon piotrogrodzki (komisarze rewkomu w koszarach) i rozwinęli agitację rewolucyjną. 6 XI (24 X) siłami Czerwonej Gwardii, zrewoltowanych żołnierzy i marynarzy (ok. 7 tys. żołnierzy) obsadzili główne punkty w Piotrogrodzie. Rano 7 XI (25 X) Lenin obwieścił obalenie Rządu Tymczasowego, w południe Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich Piotrogrodu ogłosiła, że przejmuje władzę w państwie, żeby przekazać ją zbierającemu się II Zjazdowi Rad. Rząd bez Kierenskiego (pojechał, by sprowadzić posiłki z frontu) obradował w Zimowym Pałacu pod ochroną junkrów (podchorążowie) i batalionu kobiecego (ok. 2 tys. żołnierzy). Wieczorem II Zjazd Rad rozpoczął pod przewodnictwem Kamieniewa obrady w Smolnym wśród protestów mienszewików i socjalistów-rewolucjonistów przeciwko gwałtowi zadawanemu rewolucji przez bolszewików; na odgłos wystrzału z działa Aurory, w przekonaniu, że bolszewicy zaczęli szturm Pałacu Zimowego, przywódcy demokracji rewolucyjnej opuścili zjazd. Po otrzymaniu w nocy wiadomości o aresztowaniu ministrów pozostali na zjeździe deputowani proklamowali władzę rad w Rosji; na drugim posiedzeniu 7–8 XI (25–26 X) II Zjazd Rad zatwierdził projekty Lenina (dekret o pokoju, dekret o ziemi) i powołał pod jego przewodnictwem rząd bolszewicki (Rada Komisarzy Ludowych). Próbę odbicia Piotrogrodu przez Kierenskiego na czele oddziałów kozackich generała P. Krasnowa bolszewicy odparli 12 XI (30 X) w rejonie Pułkowo-Gatczyna. W Moskwie bolszewicy zdobyli władzę dzięki posiłkom z Piotrogrodu 9–15 XI (27 X–2 XI), po walkach z tamtejszym garnizonem; na pozostałym terytorium Rosji ustanawianie ich władzy trwało do III 1918, dokonywało się przeważnie bez walki, ofiary w ludziach były małe. Rewolucja październikowa odwróciła bieg wydarzeń w Rosji; jako pogwałcenie kompromisu 15 III (rewolucja lutowa) zapoczątkowała wojnę domową w Rosji, w toku której dopiero dokonywała się właściwa rewolucja bolszewicka.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rewolucja październikowa, szturm na Pałac Zimowy w Piotrogrodzie, 7/8 XI 1917fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia