hellenizm

hellenizm, epoka hellenistyczna,

okres w dziejach cywilizacji starożytnej Grecji, trwający od śmierci Aleksandra III Wielkiego (323 p.n.e.) do zagarnięcia przez Rzym Egiptu, ostatniego niezależnego dotąd państwa hellenistycznego (30 r. p.n.e.).

Kilkudziesięcioletnie walki o schedę po Aleksandrze III Wielkim (diadochowie) doprowadziły do powstania 3 wielkich monarchii hellenistycznych: Ptolemeuszów (Egipt), Seleucydów (Syria) i Antygonidów (Macedonia i Grecja), oraz wielu mniejszych, m.in. Attalidów (Pergamon). Charakterystyczne dla hellenizmu było poszerzenie granic świata greckiego, ulegającego jednak w wielu dziedzinach wpływom cywilizacji Wschodu. Nastąpił szybki rozwój handlu międzynarodowego. Szerzeniu kultury greckiej sprzyjało popierane przez władców osiedlanie się na Wschodzie ludności greckiej. Wykształcił się uniwersalny język (koine) oparty na dialekcie attyckim wzbogaconym o elementy jońskie. Kultura grecka uległa wyraźnemu ujednoliceniu, przy zachowaniu odrębności poszczególnych krajów i regionów. Burzliwy rozwój kultury i nauki był możliwy dzięki poparciu władców hellenistycznych. Przodującym ośrodkiem była Aleksandria ze swoją Biblioteką i Muzeum. Ważnymi centrami były też Ateny, Antiochia, Pergamon, Rodos. W okresie hellenizmu wysoki poziom osiągnęła matematyka i technika (Euklides, Archimedes, Straton z Lampsaku), astronomia (Arystarch z Samos), geografia (Eratostenes z Cyreny), medycyna (Herofilos, Erasistratos z Keos), literatura, zwłaszcza poezja, filozofia (stoicyzm, cynizm, epikureizm), architektura i rzeźba (aleksandryjska sztuka). Od połowy III w. rozkwit sztuki ulegał zahamowaniu wskutek wojen, zaburzeń społecznych, walk wewnętrznych, naporu obcych elementów ze Wschodu oraz rosnącej ingerencji Rzymu, który w ciągu II i I w. p.n.e. opanował całe wschodnie wybrzeże Morza Śródziemnego. Obszar ten zachował jednak greckie oblicze pod panowaniem rzymskim, a kultura hellenizmu przeniknęła do kultury późniejszego Bizancjum.

Ołtarz pergameński, relief Hekate (z lewej) walcząca z gigantem Klytiosem

Wenus z Milo — Luwr, Paryż

Pergamon, na pierwszym planie teatr z II w p.n.e. (Turcja)

Nike z Samotraki — Luwr, Paryż;

Laokoona Grupa — Muzea Watykańskie

Głowa Kleopatry VII, Szirszal (Algieria)

Bitwa pod Issos, fragment mozaiki, w centrum Aleksander III Wielki, Dom Fauna w Pompejach, poł. II w. p.n.e.

Głowa Kleopatry VII — Altes Museum, Berlin