epikureizm

epikureizm,

prąd filozoficzno-etyczny zapoczątkowany przez Epikura (306 p.n.e. założył szkołę w Atenach, zwaną ogrodem Epikura),

rozwijany przez jego uczniów i zwolenników (zw. epikurejczykami) do IV w.; epikurejczycy za cel życia uznawali indywidualne szczęście, a filozofię za środek służący do jego osiągnięcia; głosili teorię etyczną utożsamiającą życie szczęśliwe z życiem moralnym; za warunek wystarczający do osiągnięcia szczęścia uważali brak cierpień. Uczniowie Epikura stanowili rodzaj związku opartego na braterskiej przyjaźni, skupionego wokół mistrza, skoncentrowanego na wykładach i dyskusjach filozoficznych przeplatanych biesiadami i rozrywkami. Ulubionym uczniem Epikura był Metrodor z Lampsaku, kierownikiem szkoły (po śmierci Epikura) — Hermachos z Mityleny, po nim szkołą kierowali m.in. Polistrates, Apollodor (2. połowie II w. p.n.e.), pod którego kierownictwem szkoła doszła do wielkiego rozkwitu, Zenon z Sydonu (100 p.n.e.). Uczeń Zenona — Filodem z Gadary, wprowadził e. do Italii i założył nową szkołę — ogród w okolicach Neapolu; ze szkołą neapolitańską utrzymywali kontakt m.in. Horacy i Wergiliusz; spośród Rzymian z e. byli związani także m.in. Mecenas, Owidiusz, Plotyna (żona cesarza Trajana); w samym Rzymie pełen wykład e. dał w swym poemacie De rerum natura Lukrecjusz; wiele miejsca e. w swej prezentacji filozofii greckiej poświęcił Cyceron, mimo iż nie był sympatykiem e.; z biegiem czasu e. ustępował w Rzymie popularnością stoicyzmowi; jednak jeszcze ok. 180 pojawiła się aprobata e. w Aleksandrze, fałszywym proroku Lukiana; pod koniec II w. Diogenes z Ojnoandy kazał spisać nauki epikurejskie na kamiennej ścianie portyku w Ojnoandzie. Chrześcijaństwo odnosiło się do e. wrogo, krytykując go za materializm i hedonizm; do pewnego odrodzenia e., przede wszystkim jako sztuki życia, doszło w okresie renesansu (np. M. Montaigne, Grzegorz z Sanoka); ambitnej próby pogodzenia e. i chrześcijaństwa podjął się P. Gassendi; nie miała ona jednak większego rezonansu, a ostre polemiki Gassendiego z kardynałem M. de Polignac wyrobiły Gassendiemu niesłuszną opinię materialisty. Często uważa się e. za podstawę wszelkich doktryn hedonistycznych lub utylitarystycznych nowożytności, np. J. Benthama lub J.S. Milla; e. interpretuje się czasami, choć w niezgodzie ze starożytnym pierwowzorem, w duchu skrajnego hedonizmu, jako postawę wyrażającą się w dążeniu do nieograniczonego korzystania z uciech życia; termin „epikureizm” w takim rozumieniu wszedł do języka potocznego i literatury.