Epikur, Epíkouros, ur. 341, wyspa Samos, zm. 270 p.n.e., Ateny,
jeden z głównych przedstawicieli filozofii hellenizmu, twórca systemu filozoficznego zwanego od jego imienia epikureizmem.
Epikur
Encyklopedia PWN
fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Urodził się 341 p.n.e. na wyspie Samos. Filozofią zajmował się od 14. roku życia; 323 przybył do Aten, gdzie stykał się z przedstawicielami wszystkich ówczesnych głównych kierunków filozoficznych; następnie przez 10 lat przebywał w różnych miastach greckich w Azji Mniejszej (m.in. w Mitylenie i Lampsaku), gdzie wykładał filozofię i zyskał pierwszych uczniów; 307 powrócił do Aten i założył własną szkołę filozoficzną, zwaną także ogrodem Epikura (ogród pod Atenami był jej siedzibą i miejscem spotkań); szkołą kierował do końca życia, prowadząc wykłady i dyskusje w gronie uczniów; uczniowie obdarzali Epikura nadzwyczajnym szacunkiem, rozwijając swoisty kult mistrza, który ukazał im właściwą, wg nich, drogę życia wolnego od lęku i cierpienia; wbrew wielu potwarzom, oskarżającym go o rozwiązły tryb życia, Epikur żył w sposób skromny i nacechowany umiarem. Zmarł 270 p.n.e. w Atenach.
Główne dzieła
Napisał ok. 300 prac, z których zachowały się tylko drobne fragmenty; wg świadectwa starożytnych najważniejsze to: Kanṓn [‘prawidło’, ‘wzór’] — wykład teorii poznania, Perí phýseōs [‘o przyrodzie’] — wykład fizyki, jak określano wówczas filozofię przyrody, Perí bíōn [‘o życiu ludzkim’], Perí téleos [‘o celu’] — wykłady etyki. Na jego poglądy w zakresie filozofii przyrody wpłynął Demokryt z Abdery, a na poglądy etyczne hedonizm cyrenaików; zdecydowanie odrzucał platonizm i arystotelizm, ten ostatni traktując jako szczególną formę pierwszego.
Fizyka, kanonika, etyka
Filozofię dzielił Epikur na 3 części: fizykę (teorię przyrody), kanonikę (teorię poznania) i etykę (naukę o osiąganiu szczęścia); problematykę etyczną uważał za podstawową, której kanonika i fizyka winny być podporządkowane; w etyce uznawał, iż przyjemność jest dobrem najwyższym, a cierpienie bezwzględnym złem; odróżniał przyjemności pozytywne i negatywne; te ostatnie — charakteryzowane jako brak cierpienia — były dla Epikura ważniejsze; twierdził on bowiem, iż dostatecznym warunkiem szczęścia jest stan ataraksji, czyli właśnie braku cierpień i trosk; odróżniał także przyjemności cielesne i duchowe; dając prymat tym drugim, jako szczególnie wartościową widział wśród nich przyjaźń; przyjemności dzielił poza tym na konieczne i naturalne (np. jedzenie niezbędne do przeżycia), niekonieczne i naturalne (np. przyjemności erotyczne), niekonieczne i nienaturalne (np. pragnienie sławy); w pełni akceptował tylko pierwszy rodzaj przyjemności, drugi tolerował, trzeci bezwzględnie odrzucał. Epikurowi przypisywano postulat láthe biṓsas [‘żyj w ukryciu’], co było m.in. związane z tym, iż przyjemności trzeciego rodzaju często wiązały się z uczestnictwem w życiu publicznym. Epikur uznawał szczęście za osiągalne dla każdego człowieka; za główne źródło cierpienia i przeszkodę na drodze do szczęścia uważał lęk w 4 postaciach: przed bogami i życiem pozagrobowym, przed śmiercią, przed cierpieniem, przed nieosiągalnością szczęścia; fizyka Epikura miała ukazać bezzasadność tych lęków;
Spadkobierca Demoktyta z Abdery
Epikur przyjmował za Demokrytem z Abdery atomistyczny obraz świata (atomiści); odrzucał jednak Demokrytejski determinizm, przyjmując parenklizę, czyli możliwość pewnych odchyleń w ruchu atomów; parenkliza miała zagwarantować osiągalność przez człowieka szczęścia; atomizm wykluczał według Epikura możliwość ingerencji bogów w życie człowieka (choć nie negował ich istnienia) oraz istnienie życia pozagrobowego; śmierci nie należy się bać, gdyż albo istniejemy my, a nie ma śmierci, lub jest śmierć, ale nie ma nas; cierpienia zaś nie należy się obawiać, gdyż jest albo dotkliwe, ale krótkie, lub długotrwałe, lecz słabe lub łatwe do zniesienia; kanonika Epikura miała szukać racji i argumentów dla powyższych twierdzeń; w kanonice Epikur wyznawał zasady sensualizmu i empiryzmu, znajdując w doświadczeniu zmysłowym wystarczającą podstawę dla swoich koncepcji.
Wydanie fragmentów tekstów Epikura: Epicurea (1887), Epicuro opere (1960, wydanie ostatnie 1973); w języku polskim Myśli (1919); listy Epikura znajdują się w Diogenesa Laertiosa Żywotach i poglądach słynnych filozofów (1984).
