renesans. Literatura

renesans. Literatura.

Ukształtowana w opozycji do teologicznych i feudalnych ideałów średniowiecza, według wzorów przejętych z kultury antycznej, zarazem nawiązywała do niektórych przejawów kultury średniowiecznej (motyw odnowy życia ludzkiego w twórczości Dantego Alighieri); w jej rozwoju zarysowały się 2 nurty — renesansowy oraz kontynuujący tradycje średniowieczne, zgodnie z ideałami XV–XVI w. (kult rycerstwa, realistyczne przedstawienie codzienności). Elementem scalającym różnorodne zjawiska była przejawiająca się w nich myśl humanistyczna. Ideał człowieka — istoty twórczej, kształtującej siebie i otaczający świat — zdeterminował koncepcję języka — świadectwa samodzielnej myśli ludzkiej, oraz literatury — mającej odtwarzać zachowanie i przeżycia człowieka, rzeczywistość, naturę (ogólnoestetyczny, filozoficzny, teoretycznoliteracki problem epoki mimesis). Za idealne wzory literackie uznano utwory klasyków rzymskich; łacina klasyczna — wzór języka, twórczość Wergiliusza, a zwłaszcza Cycerona — wzór sztuki pisarskiej, stały się obowiązującymi normami. Zasady teoretycznoliterackie Platona (dialogi), Arystotelesa (Poetyka), Horacego (Sztuka poetycka) skodyfikowali m.in. M.G. Vida (De arte poetica 1520), J.C. Scaliger (Poetices libri septem 1561). Około XVI w. języki narodowe uznano za literackie (rozwój literatur narodowych); P. Bembo (Prose della volgar lingua 1525) i S. Speroni degli Alvarotti (Dialogo delle lingue 1542) przeciwstawili klasykom rzymskim wielkich poetów włoskich (F. Petrarca), we Francji tendencja do obrony języka narodowego przejawiła się w manifeście Plejady (1549). Szczególne znaczenie miała literatura dydaktyczna: traktaty poetyckie w formie dialogu oraz tzw. zwierciadła (N. Machiavelli Książę 1532, B. Castiglione Dworzanin 1528, Ł. Górnicki Dworzanin polski 1566, M. Rej Zwierciadło 1568, W. Goślicki De optimo senatore 1568). Przeważały gatunki przejęte z literatury antycznej; rozkwitła, biorąc początek z twórczości Petrarki, liryka (P. Ronsard, J. Kochanowski), której szczytowym osiągnięciem były hymny religijne, pieśni, elegie filozoficzne; wybitne realizacje przyniosła epika rycerska (M.M. Boiardo, L. Ariosto, T. Tasso, L. de Camões), romans pasterski (J. de Montemayor Diana 1559), nowelistyka (wzorowana na G. Boccacciu, M. Bandello); nowatorami w prozie byli M. de Cervantes, F. Rabelais i M.E. de Montaigne — eseista; do reprezentatywnych gatunków dramatycznych należały: tragedia, komedia obyczajowa i pastoralna, mityczna sielanka dramatyczna. Rozwijały się gatunki nieobjęte normami klasycznych poetyk: moralitet, misterium, romans, powieść łotrzykowska (niemieckie opowieści o Dylu Sowizdrzale). Barok w literaturze inicjowała twórczość W. Szekspira, Lopego de Vega, Cervantesa, mistyków hiszpańskich. Włoski renesans znalazł odbicie w literaturze zachodnioeuropejskiej i środkowoeuropejskich — węgierskiej i słowiańskiej.

Boccaccio Giovanni, miniatura z Dekameronu, XV w. — Bibiothèque de l'Arsenal, Paryż.

Kochanowski Jan, Fraszki, karta tytułowa 1584

Petrarca Francesco, Il canzoniere, ilustracja z wydania 1561