renesans. Muzyka.
renesans, odrodzenie,
określenie stadium rozwoju kultury europejskiej, trwającego we Włoszech od końca XIII w. do początku XVI w., w krajach zachodniej, północnej i środkowej Europy — od XV w. do końca XVI w.
renesans. Muzyka
Encyklopedia PWN
W historii muzyki renesans obejmuje lata ok. 1430–ok. 1600; w okresie tym nastąpiły przełomowe przeobrażenia struktury dzieła muzycznego, sięgające podstaw tonalnych; zaznaczyło się krzepnięcie poczucia harmonicznego opartego na strukturze akordowej. Punktem wyjścia tych przeobrażeń było powstanie fauxbourdonu, wykształconego ok. 1430 w szkole burgundzkiej. Utrzymywał się średniowieczny system skal modalnych, ale w praktyce największe znaczenie zaczęły zyskiwać 2 tryby: joński (późniejsza skala durowa) i eolski (późniejsza skala molowa). Okres renesansu odznaczał się bujnym rozkwitem wielogłosowości; nastąpił odwrót od średniowiecznej faktury linearnej (tenor) na rzecz układu 4-głosowego (w XVI w. nawet bardziej rozbudowanego), którego podstawę stanowił głos basowy; nastąpiło też odejście od techniki cantus firmus, którą N. Gombert zastąpił zasadą przeimitowania (imitacyjne rozpoczynanie kolejnych odcinków utworu, odpowiadających odcinkom tekstu). Do rozkwitu kunsztownej polifonii wokalnej, uprawianej głównie w muzyce kościelnej (msze, motety, psalmy), przyczynili się przede wszystkim kompozytorzy szkoły flamandzkiej (J. Ockeghem, J. Obrecht, N. Gombert, Josquin des Prés), a także 2 najwybitniejsi przedstawiciele muzyki późnego renesansu — O. di Lasso i G.P. da Palestrina. Głównymi formami muzyki świeckiej były: chanson (C. Jannequin), frottola, villanella (B. Trombocino, M. Cara), madrygał (A. Willaert, C. de Rore, L. Marenzio, C. Gesualdo), odznaczające się często rozwiniętą chromatyką. Zmienił się stosunek kompozytorów do tekstu poetyckiego: tekst zaczął decydować o doborze środków muzycznych zgodnie z ówczesną koncepcją naśladowania natury. Świadectwem wyczulenia kompozytorów na walory brzmieniowe było powstanie w 2. połowie XVI w. techniki wielochórowej (polichóralność) w szkole weneckiej (A. i G. Gabrieli). Z końcem XVI w. wykształciły się samodzielne formy instrumentalne: ricercar, canzona, toccata, fantazja, zalążki suity (łączenie tańców w pary, np. pawany z galiardą); działali w tym czasie wirginaliści angielscy. Główny postulat renesansu — wskrzeszenie tradycji antycznych — przejawił się w muzyce dopiero pod koniec XVI w. w powstaniu opery na fali zainteresowania dramatem starogreckim (Camerata florencka). Teorię muzyki uprawiano głównie we Włoszech (Glareanus, G. Zarlino, N. Vicentino). Ważną zdobyczą renesansu było wykształcenie się prężnych ośrodków narodowych: angielskiego (J. Dunstable), flamandzkiego, francuskiego, hiszpańskiego (C. Morales), niemieckiego (L. Senfl) i włoskiego. Muzykę polską reprezentowali: kompozytorzy — Mikołaj z Radomia (przełom średniowiecza i renesansu), Mikołaj z Krakowa, M. Leopolita, T. Szadek, K. Borek, Wacław z Szamotuł, M. Gomółka, C. Bazylik, lutniści — W. Długoraj, Jakub Polak i działający w Polsce V. Bakfark, także teoretycy muzyki — J. Liban z Legnicy i Sebastian z Felsztyna. Cennym źródłem muzycznym były tabulatury (Tabulatura Jana z Lublina, Tabulatura z klasztoru Świętego Ducha w Krakowie, Krakowska tabulatura lutniowa).
