glukoza

glukoza

[gr.],

dekstroza, cukier gronowy, cukier skrobiowy, C₆H₁₂O₆,

monosacharyd, aldoheksoza, jeden z najbardziej rozpowszechnionych związków organicznych;

enancjomer d (enancjomer l jest otrzymywany tylko syntetycznie) występuje we wszystkich organizmach żywych w postaci wolnej oraz jako składnik wielu złożonych związków: glikozydów, disacharydów (sacharoza, laktoza) i polisacharydów (skrobia, glikogen, celuloza); wodne roztwory glukozy skręcają płaszczyznę polaryzacji światła w prawo, przy czym występuje zjawisko mutarotacji. W roślinach glukoza powstaje w wyniku fotosyntezy; zapotrzebowanie zwierząt na glukozę pokrywają sacharydy pobierane z pokarmem oraz glukoneogeneza. Glukoza dostarcza głównie części energii do procesów życiowych (glikoliza, Krebsa cykl, pentozowy cykl); jest także substancją macierzystą licznych związków potrzebnych m.in. do syntezy nukleozydów, polisacharydów strukturalnych, laktozy, aminokwasów. Glukoza — jedyna forma transportowa sacharydów u zwierząt, jest utrzymywana we krwi na stałym poziomie (u człowieka 4,5–6,0 mmol/l) przez regulację hormonalną (oddziaływanie insuliny i glukagonu); w niektórych stanach patologicznych (np. cukrzycy) glukoza jest wydalana z moczem (cukromocz). Łatwo przyswajalna, glukoza jest stosowana w stanach wyczerpania, w chorobach serca, wątroby i in.; duże ilości glukozy występują w owocach (np. w winogronach do 20% suchej masy). W przemyśle glukozę otrzymuje się m.in. ze skrobi ziemniaczanej, jęczmiennej i kukurydzianej; stosowana w przemyśle spożywczym, fermentacyjnym, włókienniczym, w garbarstwie.