maszyna
 
Encyklopedia PWN
maszyna
[niem. < łac.],
urządzenie techniczne złożone z połączonych ze sobą różnych części (części maszyn), służące do przetwarzania energii lub wykonywania kosztem pobranej energii określonej pracy;
maszynę przetwarzającą inne rodzaje energii w energię mechaniczną nazywa się silnikiem, maszynę pobierającą energię w celu wykonania określonej pracy — maszyną roboczą; cechą charakterystyczną maszyny jest ruch jej części wskutek działania sił lub momentów sił. Maszyny dzieli się według przeznaczenia na: maszyny technologiczne, służące do przetwarzania surowców lub półwyrobów, polegającego na zmianie ich kształtu, objętości, właściwości fizycznych lub chemicznych itp., i na wytworzeniu w ten sposób gotowego wyrobu lub półwyrobu; do tych maszyn należą obrabiarki, walcarki, młoty, prasy, maszyny odlewnicze, górnicze, włókiennicze, poligraficzne, rolnicze itp.; maszyny transportowe, służące do zmiany położenia ciał stałych, cieczy i gazów; są to m.in. dźwignice, przenośniki, samochody, lokomotywy, wagony silnikowe, statki wodne i latające, wentylatory oraz dmuchawy i pompy używane do transportu płynów; maszyny energetyczne, wytwarzające z energii mechanicznej inne rodzaje energii; są to np. prądnice elektryczne, maszyny elektrostatyczne oraz sprężarki i pompy lub maszyny wytwarzające energię mechaniczną z innych rodzajów energii, tj. różne rodzaje silników. Maszyny (np. silniki cieplne, chłodziarki), w których kosztem ciepła uzyskuje się energię mechaniczną lub odwrotnie noszą nazwę maszyn cieplnych. Maszyny wyposażone w wirnik z łopatkami (np. sprężarki wirowe), między którymi przepływa płyn (np. powietrze, woda), będący czynnikiem roboczym, zwane są maszynami przepływowymi. Kilka maszyn współpracujących ze sobą w tym samym procesie nazywa się agregatem lub zespołem maszynowym. Odrębny rodzaj stanowią maszyny matematyczne (maszyny licząco-analityczne, komputer), w których czerpana z zewnątrz energia jest wykorzystywana do przetwarzania wprowadzanych do nich danych.
Za pierwsze urządzenie do przetwarzania energii, a więc za najstarszą maszynę, uznaje się łuk (przemiana energii potencjalnej napiętej cięciwy w energię kinetyczną strzały). Pierwszymi urządzeniami typu maszyny były maszyny proste, stosowane już w neolicie; w III w. p.n.e. w krajach hellenistycznych wynaleziono m.in. wielokrążek, przenośnik ślimakowy i pompę tłokową. W średniowieczu zaczęto konstruować wiatraki, młyny papiernicze i maszyny do rozwijania jedwabiu. Wynalezienie pierwszego zdolnego do pracy parowego silnika tłokowego (początek XVIII w.) przyspieszyło mechanizację i rozwój budowy maszyn technologicznych, a z czasem i maszyn transportowych; te ostatnie unowocześniono głównie dzięki wprowadzeniu silnika spalinowego w 2. połowie XIX w. Zastosowanie turbin wodnych (od 1. połowy XIX w.) i parowych (koniec XIX w.) umożliwiło budowę wielkich elektrowni i sieci elektrycznych (od końca XIX w.). W 2. połowie XX w., w wyniku zastosowania komputerów do sterowania działaniem maszyn, nastąpił gwałtowny rozwój automatyzacji.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Maszyna parowa Newcomena repr. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia