części maszyn

części maszyn, elementy maszyn,

elementy wchodzące w skład maszyn;

Z części maszyn składa się zespoły części maszyn. Wiele części maszyn ma charakter uniwersalny (uniwersalne części maszyn) i znajduje zastosowanie w większości maszyn, podobnie jak typowe zespoły części maszyn (np. zawory, łożyska, sprzęgła, przekładnie, hamulce). Wspólne są również występujące przy konstrukcji różnych maszyn problemy, jak: łączenie części maszyn (najczęściej wałów), łożyskowanie, przenoszenie ruchu, hamowanie; odpowiednio do tych problemów zwykle rozważa się oddzielnie: połączenia (realizowane m.in. przy użyciu nitów, sworzni, śrub, nakrętek, kołków, klinów, sprężyn, rur, kształtek rurowych, zaworów, a także przez spawanie, zgrzewanie lub lutowanie), łożyskowanie (realizowane przy użyciu łożysk ślizgowych lub tocznych), przekładnie (do których konstruowania służą m.in. koła zębate, koła pasowe, pasy, łańcuchy, liny), sprzęgła i hamulce.

Powszechnie używane części maszyn i zespoły części maszyn są produkowane masowo (często w wyspecjalizowanych zakładach produkcyjnych); są znormalizowane, co zmniejsza koszty ich wytwarzania oraz koszty napraw, ze względu na zamienność części. Wiele części maszyn wchodzi jedynie w skład określonej grupy maszyn; są to tzw. specjalne części maszyn, m.in.: tłoki, korbowody silników i pomp, łopatki turbin, bębny, chwytaki, sita, lemiesze, motowidła, cewki przędzalnicze. Większość części maszyn odgrywa podstawową rolę w przenoszeniu obciążeń, toteż musi być starannie zaprojektowana i wykonana. Ze względu na przenoszone obciążenia i wymaganą trwałość ważny jest dobór materiału; stosuje się różnorodne materiały konstrukcyjne, najczęściej stale konstrukcyjne, a także staliwo i żeliwo, stopy metali nieżelaznych (np. stopy miedzi oraz stopy aluminium), tworzywa sztuczne (np. na cichobieżne koła zębate) oraz, w coraz większym stopniu, spieki metali i spieki metaloceramiczne; niektóre części maszyn, np. pasy, uszczelnienia itp. wykonuje się ze skóry i gumy.

Ze względu na szerokie zastosowania wiedza o częściach maszyn i typowych zespołach częściach maszyn wyodrębniła się w latach 70. XIX w. z dziedziny nauki zw. konstrukcją maszyn i stała się samodzielną nauką techn.; w Polsce obecnie nosi nazwę podstaw konstrukcji maszyn; nauka ta zajmuje się zasadami konstrukcji części maszyn i ich zespołów, optymalizacją konstrukcji części maszyn, metodami obliczeń, badaniami modelowymi, doborem materiałów, a także doborem podstawowych części i zespołów z punktu widzenia realizacji przez nie w maszynie określonych zadań. W rozwiązaniu zagadnień dotyczących części maszyn korzysta się gł. z mechaniki, wytrzymałości materiałów, teorii mechanizmów i maszyn, materiałoznawstwa oraz technologii budowy maszyn. Historia rozwoju części maszyn ściśle wiąże się z powstawaniem i doskonaleniem maszyn.

Bibliografia

Z. OSIŃSKI, W. BAJON, T. SZUCKI Podstawy konstrukcji maszyn, Warszawa 1984;

Podstawy konstrukcji maszyn, red. M. DIETRICH, Warszawa 1991.