przekładnia

przekładnia,

mechanizm przenoszący ruch obrotowy z wału czynnego (napędzającego) na wał bierny (napędzany) z jednoczesną zmianą prędkości lub momentu obrotowego.

Stosunek prędkości kątowej wałów nosi nazwę przełożenia. Zależnie od budowy rozróżnia się przekładnie mechaniczne (najczęściej stosowane) i przekładnie hydrauliczne; innego rodzaju p. jest przekładnia elektryczna. P. może być prosta lub złożona (co najmniej z 3 wałów); może mieć przełożenie stałe lub zmienne (p. zmianowe) stopniowo (skrzynia biegów) lub w sposób ciągły (p. bezstopniowe). W p. bezstopniowej mech. zmianę przełożenia uzyskuje się np. przez przesuwanie krążka ciernego w kierunku promienia tarczy ciernej lub przez przesuwanie pasa wzdłuż stożkowych bębnów ciernych; p. bezstopniowe są często stosowane w napędach obrabiarek, samochodów, lokomotyw; używanie p. bezstopniowej pozwala na optymalne wykorzystanie mocy silnika. Szczególnego rodzaju jest p. nawrotna (nawrotnica) umożliwiająca zmianę kierunku ruchu członu biernego przy stałym kierunku ruchu członu czynnego; zmiany kierunku ruchu w p. nawrotnej mech. uzyskuje się przez włączenie różnych części p., np. przesuwanie kół zębatych wzdłuż wału, zazębianie ich na zmianę z kołami osadzonymi na innym wale lub włączanie oddzielnych grup kół zębatych za pomocą sprzęgieł (np. bieg wsteczny w samochodach, obrabiarkach). P. mechaniczne były znane już w starożytności (prawdopodobnie stosowane m.in. w egipskich świątyniach); pierwsza wzmianka o p. zębatych pochodzi z dzieła Arystotelesa.