przekładnia mechaniczna
 
Encyklopedia PWN
przekładnia mechaniczna,
rodzaj przekładni, której wszystkie elementy są ciałami stałymi, sztywnymi lub podatnymi;
w zależności od budowy rozróżnia się p.m. cierne, cięgnowe i zębate.
Przekładnia cierna przenosi ruch obrotowy jednego koła na drugie dzięki sile tarcia wywołanej dociśnięciem obu kół do siebie bezpośrednio lub przez część pośredniczącą; p.m. cierne mogą być budowane jako przekładnie o przełożeniu stałym lub zmiennym w sposób ciągły (bezstopniowy); ich wadą jest konieczność stosowania dużych nacisków, co ogranicza wielkość stosowanych sił oraz wywołuje duże straty i silne nagrzewanie się elementów współpracujących.
W przekładni cięgnowej ruch obrotowy między kołami jest przenoszony za pośrednictwem cięgna; ze względu na rodzaj zastosowanego cięgna rozróżnia się przekładnie: pasowe, linowe i łańcuchowe; w  tych p.m. (poza łańcuchowymi) moment obrotowy jest przenoszony wskutek siły tarcia wytwarzanego między cięgnem a kołem; w przekładniach łańcuchowych i pasowych zębatych jest wykorzystywane sprzężenie kształtowe; zależnie od układu pasa p.m. cięgnowe mogą być otwarte, półotwarte oraz skrzyżowane; przekładnie cięgnowe pasowe i linowe są powszechnie stosowane do napędu różnych maszyn ze względu na prostą budowę, cichobieżność, niski koszt i małą wrażliwość na przeciążenia; przekładnie łańcuchowe mają większą sprawność, a ich wady to: dość duży koszt, hałas i konieczność smarowania.
Przekładnia zębata przenosi ruch obrotowy z wału czynnego na wał bierny albo przekształca ruch obrotowy na prostoliniowy (lub odwrotnie) za pośrednictwem współpracujących ze sobą kół zębatych o określonym kształcie (prosty, śrubowy, łukowy, strzałkowy) i zarysie (ewolwentowy, cykloidalny, kołowy) zębów. Od liczby kół oraz kształtu i zarysu zębów zależy wielkość powierzchni współpracy zębów, co ma istotny wpływ na sprawność, hałaśliwość i szybkość zużycia. Zaletami p.m. zębatych są: zwartość budowy, możność przenoszenia dużych mocy oraz duża sprawność (ok. 99% dla jednego stopnia przełożenia). Przekładnie zębate są częściami składowymi rozmaitych maszyn lub są wykonywane jako odrębne, całkowicie lub częściowo obudowane urządzenia, zw. skrzyniami przekładniowymi.
Do przekładni zębatych (rzadziej ciernych) należą przekładnie obiegowe — osie niektórych ich kół (zw. satelitami lub kołami obiegowymi) są ruchome, tak że koła te mogą się toczyć po 2 (jednocześnie) kołach o osiach stałych (zw. kołami centralnymi lub gł.); przekładnia obiegowa może mieć jedno z kół centralnych ruchome, a drugie nie (przekładnia planetarna), albo oba koła centralne ruchome (przekładnia różnicowa, stosowana np. w mechanizmie różnicowym). Wśród p.m. obiegowych (zębatych i ciernych) można wyróżnić przekładnie falowe; w zębatej p.m. falowej ruch jest przekazywany w wyniku deformacji, napędzanego przez generator fal, koła zębatego podatnego, sprzężonego z kołem zębatym sztywnym, wchodzącym w skład obudowy; zaletami przekładni falowych są duże przełożenie, możliwość przenoszenia dużych obciążeń przy małych rozmiarach, cichobieżność oraz możliwość przekazywania ruchu przez przegrodę hermetyczną (w astronautyce). Przekładnia ślimakowa jest p.m. zębatą o skróconych osiach złożoną ze ślimaka (rodzaj śruby) i ślimacznicy (rodzaj koła zębatego); rozróżnia się: walcowe (ze ślimakiem walcowym) i globoidalne (ze ślimakiem tzw. globoidalnym, który w przekroju wzdłużnym ma kształt dostosowany do kształtu ślimacznicy); w przekładniach globoidalnych można uzyskać znaczne przełożenie, 100-, a nawet 500-krotne, przy zwartej budowie przekładni.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia