Mołdawia. Historia
 
Encyklopedia PWN
Mołdawia. Historia.
Większość terytorium współczesnej Mołdawii stanowi dawna Besarabia. Obszar ten, zamieszkany na początku I tysiąclecia n.e. przez zromanizowanych Geto-Daków, w następnych stuleciach zajmowały ludy germańskie, Hunowie, Awarowie, Słowianie, Pieczyngowie i Połowcy. Od X w. do panowania nad nim pretendowała także Ruś Kijowska i od przełomu XII i XIII w. — Węgry, których zabiegi przerwał w latach 40. XIII w. najazd Tatarów. Już pod ich panowaniem napłynęli pasterscy Wołosi (przodkowie Rumunów). Na początku lat 50. XIV w. Węgrzy wyparli Tatarów i rozpoczęli tworzenie podporządkowanego sobie państwa. W 1359 wojewoda Bogdan usunął namiestnika węgierskiego i ogłosił się suwerennym władcą Księstwa Mołdawskiego. Od XVI w. Besarabia wraz z nim podlegała Turcji., w 1812 została anektowana przez Rosję.
Po 1865 nasiliła się rusyfikacja Besarabii, m.in. w szkołach zakazano nauki języka rumuńskiego. W czasie I wojny światowej pokonana przez państwa centralnych Rumunia miała otrzymać Besarabię jako rekompensatę za południową Dobrudżę. Po rewolucji lutowej 1917 nasiliły się w guberni besarabskiej dążenia do autonomii, których wyrazicielem stała się Rada Krajowa (Sfatul Ţării). W I 1918 bolszewicy usiłowali przejąć władzę w Kiszyniowie. Rada Krajowa zwróciła się o pomoc do Rumunii (której wojska w połowie tego miesiąca wypędziły bolszewików) i następnie proklamowała niepodległą Republikę Mołdawską (24 I 1918). W IV 1918 Rada opowiedziała się za przyłączeniem do Królestwa Rumunii z zachowaniem autonomii, a XII 1918 za integracją bezwarunkową. Uznały to zarówno państwa centralne w traktacie pokojowym z Rumunią (V 1918), jak i ententa (1922). Zamieszkany przez ludność pochodzenia rumuńskiego pas ziem na lewym brzegu Dniestru 1920 opanowała Armia Czerwona. W 1924 utworzono Mołdawską ASRR w ramach Ukraińskiej SRR. W VI 1940, wykorzystując sojusz z Niemcami (pakt Ribbentrop–Mołotow), władze sowieckie wystosowały do Rumunii ultimatum, żądając natychmiastowego opuszczenia Besarabii i północnej Bukowiny (Bukowinę i część Besarabii wcielono do USRR). Większość Besarabii połączono z Mołdawską Autonomiczną SRR, proklamując w VIII 1940 Mołdawską SRR. Ludność rumuńską nowej republiki uznano za naród mołdawski, a język rumuński za mołdawski. NKWD przystąpił do aresztowań i deportacji, które objęły kilkadziesiąt tysięcy osób. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej 1941, Mołdawia i północna Bukowina wróciły do Rumunii. W VIII 1944 Armia Czerwona zajęła Mołdawię. W następnych latach kontynuowano aresztowania i deportacje (także kilkadziesiąt tysięcy osób). Władze sowieckie nadal utrzymywały, że republikę zamieszkuje naród mołdawski, a wprowadzając pismo wzorowane na cyrylicy próbowały odizolować, w dziedzinie kultury, Mołdawię od Rumunii.
W czasie pierestrojki powstał 1988 Demokratyczny Ruch Poparcia Przebudowy (od 1989 p.n. Front Ludowy Mołdawii), który wysunął hasło suwerenności państwowej Mołdawskiej SRR. W republice rozpoczęły się masowe demonstracje, głównie na tle narodowościowym (pod ich wpływem m.in. przywrócono alfabet łaciński). Na południu Mołdawii uaktywnili się Gagauzi, domagający się autonomii, a także Rosjanie i Ukraińcy, którzy 1990 na lewym brzegu Dniestru utworzyli tzw. republikę Naddniestrze. Pod wpływem wydarzeń w republice i ZSRR, Rada Najwyższa zezwoliła na zakładanie partii politycznych (V 1990), ogłosiła suwerenność Mołdawskiej SRR (VI 1990) i zmieniła jej nazwę na Republika Mołdawii (VIII 1991), a po fiasku antygorbaczowskiego zamachu stanu w Moskwie proklamowała jej niepodległość (27 VIII 1991), co nie oznaczało całkowitego zerwania z Rosją, gdyż XII 1991 prezydent Snegur zgłosił akces Mołdawii do Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP). Na początku 1992 Front Ludowy Mołdawii zmienił nazwę na Chrześcijańsko-Demokratyczny Front Ludowy (stając się w zasadzie partią chadecką) i uznał za swój cel zjednoczenie M. z Rumunią. W 1992 Snegur i prezydent Rosji B. Jelcyn uzgodnili, że Naddniestrze, w zamian za autonomię, zrezygnuje z secesji. W przedterminowych wyborach parlamentarnych 1994 najwięcej głosów zdobyły partie opowiadające się za niepodległością Mołdawii i ściślejszą współpracą gospodarczą z Rosją. Nowy parlament ratyfikował układ o przystąpieniu do WNP (IV 1994) i uchwalił konstytucję (VII 1994). W XII 1996 w powszechnym głosowaniu wybrano na prezydenta P. Lucinschiego (byłego działacza KPZR). Kolejne wybory parlamentarne (1998) przyniosły zwycięstwo komunistom, ale władzę objęła koalicja centroprawicowa. W VII 2000 parlament przeforsował poprawkę do konstytucji, ograniczającą władzę prezydenta, wybieranego odtąd przez parlament. Ponieważ próby elekcji XII 2000 zakończyły się fiaskiem, Lucinschi rozwiązał Zgromadzenie i wyznaczył wybory parlamentarne na II 2001. Zwyciężyli w nich komuniści, a nowy parlament wybrał na prezydenta ich przywódcę V. Voronina. Rządzący od 2001 komuniści podejmowali początkowo działania na rzecz bliskiej współpracy z Rosją oraz utrwalenia odrębności Mołdawii od Rumunii, ale 2005 zaczęli opowiadać się za orientacją proeuropejską i przystąpieniem Mołdawii w przyszłości do UE; 2009 w wyborach parlamentarnych wygrała koalicja 4 partii centroprawicowych, które utworzyły nowy rząd, ale z braku wymaganych 61 mandatów nie zdołały wyłonić nowego prezydenta, co spowodowało kryzys konstytucyjny.
Mimo, że od 2000 Mołdawia zanotowała wyraźny wzrost gospodarczy pozostaje jednym z najuboższych państw Europy. Nie uległa zmianie sytuacja w Naddniestrzu, które 1990 utworzyło republikę niezależną od Mołdawii. Rep. Naddniestrze nie jest uznawana przez społeczność międzynarodową, ale w rzeczywistości pozostaje poza kontrolą władz Mołdawii. Spośród państw posowieckich władze mołdawskie bliżej współpracują w ramach grupy GUAM z Gruzją, Ukrainą i Armenią.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia