Hiszpania. Sztuka

Hiszpania. Sztuka.

Najstarsze zachowane ślady sztuki hiszp. pochodzą z paleolitu (malowidła skalne, m.in. w Altamirze); po podboju Płw. Iberyjskiego przez Rzymian nastąpił rozwój architektury i rzeźby (Mérida, Tarragona); z okresu sztuki wizygockiej (po 414) pochodzą zabytki architektury sakralnej, wille typu rzymskiego, rzeźby arch. i zabytki złotnictwa. W VIII w., po najeździe arab., na południowych terenach Hiszpanii współistniały: sztuka islamu (m.in. meczet w Kordowie) i sztuka chrześc. (mozarabski styl); na terenach nie objętych panowaniem arab. rozwijała się sztuka zw. asturiańską (gł. architektura i rzeźba), oparta na wzorach karolińskich. Na ukształtowanie sztuki rom. (XI–XII w.) wpłynęło oddziaływanie benedyktynów z Cluny i ruch pielgrzymkowy do Santiago de Compostela (liczne kościoły i klasztory wznoszone wzdłuż trasy, m.in.: katedra w Santiago de Compostela, ok. 1074–1128; kościół S. Juan w La Peña). Wskutek rozbicia polit. Hiszpanii w XII w. powstały szkoły regionalne: katalońska i kastylska; rzeźba odznaczała się dekoracyjnością i bogactwem programów ikonograf. (np. Portico de la Gloria w Santiago de Compostela, 1168); z zabytków malarstwa zachowały się surowe i monumentalne freski z Katalonii (Panteon Król. w S. Isidoro w León), liczne przykłady malarstwa miniaturowego i tablicowego. W XI w. wraz z procesem wyzwalania się kraju spod panowania arab. (rekonkwista), nastąpił rozkwit życia artyst.; powstał styl mudejar, odznaczający się bogactwem dekoracji. Sztuka got. (koniec XII–XV w.) pozostawała pod wpływem fr.; jej odrębność przejawiła się gł. w układzie przestrzennym wielkich katedr, które często miały charakter obronny (Burgos, Toledo, Segovia), i b. bogatej dekoracji arch. (tzw. estilo florido). Z połączenia tej dekor. formy gotyku ze stylem mudejar powstał tzw. styl izabeliński (za panowania Izabeli Katolickiej). Główni przedstawiciele malarstwa got.: L. Borassa, B. Martorell, L. Dalmau, J. Huguet, P. Berruguete oraz B. Bermejo. W rzeźbie got. dominował ekspresyjny realizm (zwłaszcza w rzeźbie sepulkralnej).

Od końca XV w. panował renes. styl plateresco, łączący elementy wł. z elementami stylów mudejar i izabelińskiego; cechowała go bogata i misterna dekoracja, np.: fasada Colegio de S. Cruz w Valladolid 1480–92 (E. de Egas), pałac Infantado w Guadalajarze (J. Guas), ratusz w Sewilli (1534), kościół S. Esteban i uniw. w Salamance; w malarstwie renes. dominował surowy realizm i mistycyzm, charakterystyczne dla całej sztuki hiszp.; wpływy wł. występowały silnie w twórczości H. de Llanos, L. de Morales, L. de Vargas, F. Navarrete; rozwijało się malarstwo rel. i portretowe (S. Coello); w rzeźbie (A. Berruguete, G. Becerra, V. de la Zarra, D. Forment, J. de Juni) dominowała tematyka religijna. Fazą przejściową od renesansu do baroku był w architekturze hiszp. surowy, prawie pozbawiony dekoracji styl zw. estili desornamentado lub herreryjskim; inicjatorem stylu był J. Herrera, gł. przykładem Escorial.

Największy rozkwit sztuki hiszp. i kształtowanie się sztuki nar. nastąpiły w okresie baroku (gł. w 1. poł. XVII w.); w końcu XVII w. pojawił się w architekturze kierunek reprezentowany przez J. Churriguerę i jego synów zw. churrigueryzmem (gł. ołtarz w kościele S. Esteban w Salamance), wraz z nim rozwijał się inny, o tendencjach klasycyzujących; wielki rozwój malarstwa nar. został zapoczątkowany przez El Greca; dominowało malarstwo rel. o silnym ładunku ekspresji i mistycyzmu oraz realist. portret i malarstwo rodzajowe; gł. twórcy: D. Velázquez, B.E. Murillo, F. Zurbarán, J. Ribera oraz m.in.: F. Ribalta, J. de Valdés Leal, J.B. Mayno, C. Coello. Rzeźba barok. (gł. rel.), przeważnie polichromowana, miała często skrajnie naturalist. formę; gł. rzeźbiarze: A. Cano, G. Hernández, J.M. Montañés, P. de Mena; rozwijało się rzemiosło artyst.: ceramika, złotnictwo (J. de Arfe), kowalstwo artyst., tkactwo, produkcja kurdybanów. W XVIII w. panował gł. klasycyzm, propagowany przez dwór król.; odrębnym, wybitnym zjawiskiem artyst. tego okresu była twórczość F. Goi; rzeźbę reprezentował m.in. N. Tomé — przedstawiciel churrigueryzmu, rozwijało się tkactwo (manufaktura król. w Madrycie). W architekturze końca XVIII w. i poł. XIX w. oprócz neoklasycyzmu (J. Villanueva) panowały style hist. i nurt eklektyczny (gł. w 2. poł. XIX w.).

Do najwybitniejszych nowocz. architektów hiszp. należy A. Gaudi (kościół Sagrada Familia oraz liczne kamienice Barcelony). W malarstwie XIX w. oprócz neoklas. istniał kierunek romant. (tzw. grupa kostumbrystów uprawiająca tematykę rodzajową i pejzaż); rozwijało się malarstwo portretowe (A. de Esquivel), hist. (E. Rosales); w 2. poł. XIX w. — realist. i impresjonist. (J. Sorolla, N. Fortuny). W rozwoju nowocz. kierunków w sztuce hiszp. przełomowe znaczenie miała twórczość wybitnych artystów hiszp. działających gł. poza Hiszpanią: P. Picassa — najwybitniejszej indywidualności artyst. XX w., J. Grisa, S. Dali i J. Miró. Główni przedstawiciele postimpresjonizmu to: D. de Regoyos, S. Risonol; ekspresjonizmu: J.G. Solana i in.; kubizmu: D.V. Diaz, F. Cossio; surrealizmu: G. Pieto. W rozwoju rzeźby nowocz. doniosłą rolę odegrali: J. Gonzalez i P. Gargallo. Po II wojnie świat. nastąpił rozkwit sztuki abstrakc. (A. Tapies, E. Sempore, M. Millares). Sztuka hiszp. wywarła duży wpływ na ukształtowanie się sztuki nowoż. w krajach Ameryki Południowej i w Meksyku, oddziałała zwłaszcza na architekturę XVI–XVII w.

Goya y Lucientes Francisco José de, Księżna Alba, 1797 — Hispanic Society, Nowy Jork

Gaudí Antonio, Sagrada Familia, kościół w Barcelonie (Hiszpania)

Miró Joan, Kobieta i ptak

Greco, El, Św. Marcin i żebrak, 1597–99 — National Gallery of Art, Waszyngton

Berruguete Pedro, Św. Dominik zwyciężający wilka herezji, ok. 1500 — Museo del Prado, Madryt

Dalí Salvador, Kobieta z różaną głową, 1935

Gaudí Antonio, plan Casa Graner w Barcelonie

Goya y Lucientes Francisco José de, Doña Isabel Cobos de Porcel, ok. 1806 — National Gallery, Londyn

Goya y Lucientes Francisco José de, Nie można na to patrzeć, rycina z cyklu Okropności wojny, 1808–15

Picasso Pablo, Satyr, centaur i nimfa, 1949

Velázquez Diego Rodriguez de, Prządki, 1657 — Museo del Prado, Madryt

Greco, El, Trójca Święta, 1577 — klasztor San Domingo el Antiguo, Toledo

Greco, El, Portret brata Hortensio Felixa Paravicino, 1609 — Museum of Fine Arts, Boston

Greco, El, Pogrzeb hrabiego Orgaza, 1586 — kościół Santo Tomas, Toledo

Goya y Lucientes Francisco José de, Maja naga, 1800–1803 — Museo del Prado, Madryt

Zurbarán Francisco de, Objawienie apostoła Piotra przed św. Piotrem Nolasco, 1628 — Museo del Prado, Madryt

Dali Salvador, Trwałość pamięci, 1931 — Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Nowy Jork

Dalí Salvador, Kuszenie św. Antoniego, 1946 — Musées des Beaux-Arts de Belgique, Bruksela.

Velázquez Diego Rodriguez de, Wenus ze zwierciadłem, 1650–51 — Museo del Prado, Madryt

Velázquez Diego Rodriguez de, Panny dworskie (Las Meninas), 1656 — Prado, Madryd

Velázquez Diego Rodriguez de, Infantka Małgorzata, ok. 1653 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń

Picasso Pablo, Skrzypce, 1912 — Muzeum Sztuk Plastycznych im. A.S. Puszkina, Moskwa

Picasso Pablo, Autoportret, 1906 — Museum of Art , Filadelfia

Murillo Bartolomé Esteban, Chłopcy jedzący ciasto, między 1672 a 1682 — Alte Pinakothek, Monachium

Miró Joan, Kobieta i ptak w świetle księżyca, 1949 — Tate Gallery, Londyn