arabska sztuka,
termin stosowany na oznaczenie sztuki społeczeństw Arabii okresu przedmuzułmańskiego (ok. 1000 p.n.e.–600 n.e.) reprezentowanej głównie przez zabytki z południowej części Półwyspu Arabskiego, a także arabskiej sztuki muzułmańskiej stanowiącej część sztuki islamu.
arabska sztuka
Encyklopedia PWN
Te 2 rodzaje arabskiej sztuki obejmują chronologicznie różne okresy i w zasadzie nie wykazują związków; każda z nich stanowi też całkowicie odrębną dziedzinę badań. Najwcześniejsze znane zabytki z Półwyspu Arabskiego pochodzą z okresu późnego paleolitu (ryty naskalne w Kilwa). W 2. połowie I tysiąclecia p.n.e. powstały w południowej Arabii państwa Saba, Ma’in, Kataban, Hadramaut i Himjar, na północy zaś państwo nabatejskie, którego stolicą była Petra. We wszystkich tych ośrodkach zaznaczyły się wpływy sztuki Egiptu, Mezopotamii, Palestyny, Syrii, później także grecko-rzymskiej. Zabytki sztuki przedmuzułmańskiej są zgrupowane w 3 rejonach Półwyspu Arabskiego: północno-zachodnim (wzdłuż szlaku Mekka–Medyna–Morze Śródziemne), południowo-zachodnim (Jemen, Aden, Hadramaut) i wschodnim (Al-Hasa, Bahrajn). Pierwszy z nich obejmuje zabytki rzymsko-nabatejskie, nawiązujące do sztuki hellenistycznej, egipskiej i mezopotamskiej: Petra (zespół grobowców i świątyń), ruiny świątyń (Dżabal Ramm, połowa II w., Ar-Rawwafa, 2. połowa II w.) i grobowce skalne (nekropole w Midjan i Hatra, I w.); rzeźbę reprezentują pełnoplastyczne posągi królów i reliefy figuralne. Najbogatszy w zabytki obszar południowo-zachodniej Arabii skupia głównie liczne relikty architektoniczne (najwcześniejsze z okresu sabejskiego, VIII–VII w. p.n.e.). Były to budowle kamienne odznaczające się doskonałą konstrukcją i techniką (m.in. konstrukcje drewniano-kamienne, znane w etiopskiej sztuce) z filarami wykonywanymi często z bloków monolitycznych, z kapitelami kostkowymi lub o formie odwróconej piramidy schodkowej z motywami ząbków. Ściany pokrywano stiukiem, polichromią i brązowymi blachami. Pałace, z fasadami rozczłonkowanymi ryzalitami, były wielopiętrowe. Świątynie zakładano na planie prostokąta z apsydą (Sirwah, poczatek VIII w. p.n.e.), prostokąta (Main, VI w. p.n.e.), kwadratu (Ghajbun) i elipsy (Marib). Rzeźba wykazywała dużą zależność od wpływów obcych (głównie importowane rzeźby egejskie i greckie, od III w. p.n.e. przewaga wpływów hellenistycznych). W rzeźbiarskiej twórczości rodzimej, oprócz dzieł wybitnych (alabastrowa głowa kobieca z nekropoli Timna, I w. p.n.e.), są znane głównie rzeźby o ciężkich, prymitywnych formach (maski grobowe, statuetki przodków). Rzemiosło artystyczne jest znane głównie z wyrobów złotniczych i metalowych. Sztukę wschodniej Arabii, będącej w zasięgu wpływów mezopotamsko-perskich, reprezentują nieliczne przykłady rzeźby kamienne i terakoty. Arabska kultura przedmuzułmańska wywarła decydujący wpływ na sztukę etiopską, a wiele jej elementów utrwaliło się w sztuce islamu.
