Ameryka. Historia. Rewolucja kubańska i reformy (od 1959 do czasów współczesnych)
 
Encyklopedia PWN
Ameryka. Historia. Rewolucja kubańska i reformy (od 1959 do czasów współczesnych).
Ważnym wydarzeniem w dziejach Ameryki była rewolucja kubańska 1956–59; konsekwencją zbliżenia Kuby do ZSRR był kryzys kubański 1962, który stanowił najpoważniejsze po II wojnie świat. zagrożenie dla pokoju światowego. Rewolucja nasiliła żądania reform w Ameryce Łac.; w tym nurcie mieściły się wystąpienia chłopskie i studenckie w Meksyku 1965–68 (miały szerszą, niż rewolucja kubańska genezę) oraz dojście 1970 do władzy w Chile koalicji Jedność Ludowa. Odpowiedzią elit rządzących na te żądania były prawicowe przewroty wojsk., które w latach 60. i 70. objęły całą Amerykę Łac.; jednocześnie powstawały lewicowe ruchy partyzanckie (1961–84 w różnych krajach działały 34 tego typu organizacje).
W latach 60. został zapoczątkowany proces integracji gosp. Ameryki Łac.: 1960 powstał Wspólny Rynek Ameryki Środkowej oraz Latynoamer. Zrzeszenie Wolnego Handlu, przekształcone 1980 w Latynoamer. Stow. Integracyjne (ALADI), 1967 Karaibskie Stow. Wolnego Handlu, przekształcone 1973 w Karaibską Wspólnotę i Wspólny Rynek, 1969 Grupa Andyjska oraz Pakt Regionu La Platy, 1975 Latynoamer. System Gosp. (SELA), 1978 Pakt Amazoński. W 1967 państwa Ameryki Łac. podpisały układ z Tlatelolco o utworzeniu w regionie strefy bezatomowej. W końcu lat 80. rozpoczęto w Ameryce Północnej tworzenie strefy wolnego handlu: 1987 układ USA–Kanada, od 1990 negocjacje USA–Meksyk.
W latach 80. w Ameryce Łac. trwał proces powrotu do rządów cywilnych, szukania demokr. rozwiązań polit. oraz reformatorskich rozwiązań społ.-gosp.; 2 ostatnie prawicowe reżimy wojsk. (Chile, Paragwaj), które pozostały przy władzy, upadły 1989. Nastąpiła też pewna modyfikacja roli USA w Ameryce Łac.: przyczyniły się do obalenia niektórych dyktatur, np. w Nikaragui (1979), Haiti (1986) i Panamie (1989), popierały działania na rzecz umiarkowanych reform, nie dopuszczając jednak do zbyt radykalnych przemian (o charakterze komunist.), przeciwdziałając penetracji ZSRR (gł. za pośrednictwem Kuby) i dążąc do utrzymania swych wpływów; przejawem tego był m.in. stosunek USA do rewolucji nikaraguańskiej oraz inwazja na Grenadę 1983. W latach 80. wspólnym problemem Ameryki Łac. stało się ogromne zadłużenie, które 1987 przekroczyło 400 mld dol. USA; konieczność spłacania długów zrodziła poważne problemy gosp. i polit. oraz frustracje społ.; pojawiły się żądania generalnej zmiany struktury zadłużenia i stosunków gosp. między światem uprzemysłowionym (bogata Północ) a krajami rozwijającymi się (ubogie Południe). Działaniom na rzecz rozwiązania problemu zadłużenia towarzyszły, i wspierały je, procesy integracyjne, które, po okresie spowolnienia w 1. poł. lat 80., uległy ponownej intensyfikacji; powstały nowe organizacje, m.in.: Grupa z Cartageny, Grupa z Rio, 1991 Wspólny Rynek Południa (Mercosur), 1993 Grupa Trzech i System Integracji Środkowoamerykańskiej, 1996 Grupa Andyjska została zastąpiona Wspólnotą Andyjską i Andyjskim Systemem Integracji. Od poł. lat 90. przedsięwzięcia integracyjne w skali Ameryki Łac. przebiegały w dużym stopniu równocześnie z procesami integracyjnymi w skali całej półkuli zachodniej. Wejście w życie porozumienia o wolnym handlu między USA a Kanadą (1989) i decyzja o rozpoczęciu negocjacji w tej sprawie z Meksykiem stały się impulsem do powstania 1990 planu prezydenta USA G. Busha pod nazwą Inicjatywa dla Ameryk, który przewidywał zawarcie 1990–91 ramowych porozumień w sprawie handlu i inwestycji z Mercosur i osobno z Wenezuelą, Kolumbią, Ekwadorem, Boliwią, Peru, Chile, krajami A. Centralnej oraz krajami CARICOM; Inicjatywa została w Ameryce Łac. przyjęta pozytywnie. Inicjatywa dla Ameryk i wejście w życie 1994 Północnoamerykańskiego Układu o Wolnym Handlu sprawiły, że na szczycie kontynent. w USA 1994 (tzw. Szczyt Ameryk) szefowie 34 państw podpisali deklarację o rozwijaniu partnerstwa na rzecz dobrobytu oraz demokracji i wolnego handlu, a na konferencji ministrów handlu w USA 1995 przyjęto program prac i negocjacji przygotowujących utworzenie do ok. 2005 strefy wolnego handlu obejmującej całą Amerykę.
Bibliografia
Dzieje Ameryki Łacińskiej, red. T. Łepkowski, t. 1–3, Warszawa 1977–83;
Ameryka Łacińska. Dyskusja o rozwoju, wybór i wstęp R. Stemplowski, Warszawa 1987;
K. MICHAŁEK Na drodze ku potędze. Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1861–1945, Warszawa 1992;
M. ROZBICKI Narodziny narodu. Historia Stanów Zjednoczonych do 1861, Warszawa 1992;
P. ZAREMBA Historia Stanów Zjednoczonych, Warszawa 1992.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia