Ameryka. Odkrycia i podróże
 
Encyklopedia PWN
Ameryka. Odkrycia i podróże.
W X w. do Grenlandii i północno-wschodnich wybrzeży kontynentu Ameryki Północnej dotarli Normanowie, ale odkrycia te były niemal nieznane współczesnym i nie wpłynęły na rozwój wiedzy o Ziemi; inne domniemane przedkolumbijskie odkrycia nie są naukowo udowodnione. Za odkrywcę, choć przypadkowego, uznaje się K. Kolumba, który w służbie hiszpańskiej wyprawił się na poszukiwanie zachodniej drogi morskiej do Indii. Kolumb dopłynął 12 X 1492 (oficjalna data odkrycia Ameryki) do wyspy San Salvador (Watling) lub Samana Cay w archipelagu Bahamów, a następnie do Kuby i Santo Domingo (Haiti); w 3 następnych wyprawach odkrył inne wyspy w Antylach oraz wybrzeża Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej, jednak do końca życia był przekonany, że dotarł w pobliże Indii (stąd nazwa odkrytych ziem Indie Zachodnie, a tubylców Indianie). Dopiero późniejsze odkrycia dowiodły, że jest to odrębna, czwarta część znanego wówczas świata. W 1507 M. Waldseemüller zaproponował nazwę Ameryka od imienia Amerigo Vespucciego, którego uważał za odkrywcę nowej części świata. Dalsze odkrycia: G. Caboto (w służbie angielskiej) — Nowa Fundlandia i Labrador (1497), A. de Hojeda — Wenezuela (1499), V.Y. Pinzón — ujście Amazonki (1500), P.A. Cabral — Brazylia (1500), V.N. de Balboa — Przesmyk Panamski i Ocean Spokojny (1513); F. Magellan odkrył 1520 cieśninę stanowiącą przejście z Oceanu Atlantyckiego na Ocean Spokojny. Jednocześnie z poznaniem wybrzeży konkwistadorzy hiszpańscy podbijali nowo odkryte ziemie: H. Cortés — Meksyk (1519–21), F. Pizarro — Peru (1531–35), D. de Almagro i P. de Valdivia — Chile (1535–37, 1540–48). Badano bieg rzek, m.in. F. Orellana — Amazonki (1541–42). Wiele wypraw poszukiwało bezskutecznie legendarnego kraju Eldorado. Rozwijała się też akcja misyjna, głównie jezuitów, połączona z badaniem nowych terenów. Portugalczycy badali i kolonizowali wybrzeża dzisiejszej Brazylii. Okres wielkich odkryć zakończył się w Ameryce Południowej ok. 1550.
Do Ameryki Północnej docierały na początku XVI w. wyprawy hiszpańskie z południa oraz angielskie i francuskie ze wschodu, ale właściwymi jej kolonizatorami od początku XVII w. byli Anglicy (H. Gilbert, W. Raleigh — Karolina Północna), Francuzi (nad Rzeką Świętego Wawrzyńca) i Holendrzy (nad rzeką Hudson). Pierwszych odkryć wnętrza Ameryki Północnej po Góry Skaliste i Missisipi dokonali Francuzi: S. Champlain, L. Joliet i J. Marquette oraz R. La Salle. W 1664 Anglicy przejęli posiadłości holenderskie, 1763 — francuskie (Kanadę); w XVII w. rozpoczęli też wyprawy na północy: S. Hearne osiągnął Ocean Arktyczny, A. Mackenzie po odkryciu rzeki, nazwanej jego imieniem, przeszedł kontynent Ameryki Północnej ze wschodu na zachód. Północne wybrzeża Ameryki Północnej badały ekspedycje angielskie w związku z poszukiwaniem Przejścia Północno-Zachodniego. Powstanie Stanów Zjednoczonych i duży napływ osadników spowodowały stopniowe poznawanie zachodnich terenów Ameryki Północnej; do pionierów badających Zachód w XIX w. należeli m.in.: D. Thompson, Z. Pike, S. Long i najbardziej zasłużony J.CH. Frémont; stopniowo kierownictwo badań przejęły instytucje państwowe i stanowe USA, zainteresowane wytyczaniem granic, rozwojem górnictwa i budową transkontynentalnej linii kolejowej; oprócz nich działały naukowe fundacje prywatne. Alaska, odkryta 1741 przez V.J. Beringa, została lepiej poznana dopiero w końcu XIX w., po odkryciu złota nad Jukonem. W Ameryce Południowej i Ameryce Środkowej XIX w. był okresem podróży badawczych, zapoczątkowanych przez A. von Humboldta, który zbadał i opisał tereny leżące nad Amazonką, w Andach oraz w Meksyku. Badano także Gujanę i dorzecze La Platy; najpóźniej zostały zbadane Patagonia i Ziemia Ognista.
Pierwszym polskim badaczem w Ameryce był K. Arciszewski, który służąc w holenderskiej armii, uczestniczył w ekspedycji badawczej i prowadził 1629–39 w Brazylii prace kartograficzne oraz opisał życie Indian. W XIX w. podróże odkrywcze odbywali m.in. I. Domeyko w Chile i Peru, P.E. Strzelecki (Ameryka Północna i Ameryka Południowa), J. Warszewicz (Ameryka Środkowa i Ameryka Południowa), F. Wierzbicki (Kalifornia), K. Jelski (Gujana, Peru), Cz.J. Wysocki (Argentyna), A. Babiński (Peru), J. Sztolcman (Peru, Ekwador) i J. Siemiradzki (Ameryka Środkowa i Ameryka Południowa). W 1928 we wschodnim Peru działała polska wyprawa badawcza, 1933–34 i 1936–37 w Andach — pierwsze polskie wyprawy wysokogórskie (zdobyto wiele szczytów).
zgłoś uwagę
Ilustracje
Kolumb Krzysztof obejmujący w posiadanie wyspę Hispaniola (ob. Haiti) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia