Kolumb Krzysztof
 
Encyklopedia PWN
Kolumb Krzysztof, hiszp. Cristóbal Colón, wł. Cristoforo Colombo, portug. Cristovão Colombo, ur. prawdopodobnie między 25 VIII a 31 X 1451, zm. 20 V 1506, Valladolid,
żeglarz w służbie hiszpańskiej, odkrywca Ameryki.
Kalendarium
Urodził się prawdopodobnie między 25 VIII a 31 X 1451. Jedna z najwybitniejszych postaci w dziejach odkryć geograficznych i żeglugi. Narodowość Kolumba nie została jednoznacznie określona, według większości źródeł był pochodzenia włoskiego (urodził się w Genui), według niektórych — portugalsko-żydowskiego. Był synem tkacza sukiennika, Domenico Colombo. Bardzo wcześnie zaczął żeglować, został wprawnym nawigatorem.
Wczesne lata
Kolumb swą karierę żeglarską rozpoczął w Genui, która w tamtych czasach była ośrodkiem handlu morskiego i żeglugi. Genueńczycy mieli doskonałe opisy obszarów wodnych (potrzebne do nawigacji) i dość dobre mapy. Kolumb najprawdopodobniej popłynął z konwojem genueńskich statków do Lizbony i Flandrii; konwój został rozbity przez flotę francuską, Kolumb zostal cudem uratowany. Wyjechał do Lizbony, w celach handlowych wypływał w swe pierwsze oceaniczne podróże wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki. Przypuszczał, że Półwysep Iberyjski leży niedaleko wschodnich wybrzeży Azji i był przekonany o możliwości znalezienia dość krótkiej drogi morskiej do Indii w kierunku zachodnim. W sformułowaniu takich wniosków pomogły mu ówczesne dzieła geograficzne, głównie Cosmografia Ptolemeusza, dzieło francuskiego kardynała Pierre d’Ailly Imago Mundi (Obraz Świata), a także listy i słynna mapa włoskiego kosmografa, P. Toscanellego, który prawie dwukrotnie zwiększył na mapie rozciągłość lądu azjatyckiego ze wschodu na zachód, podobnie jak wcześniej Ptolemeusz Klaudiusz rozciągnął na mapie długość Morza Śródziemnego. Dla każdego zwolennika teorii kulistości Ziemi musiało to oznaczać duże zmniejszenie odległości między zachodnimi brzegami Europy a wschodnimi wybrzeżami Azji. W 1484 przedstawił na dworze portugalskim projekt dotarcia do Indii drogą na na zachód, odrzucony jednak przez komisję morską. Około 1485 przeniósł się z Portugalii do Hiszpanii, gdzie projekt wyprawy przez „Ocean Zachodni” przedstawił królowej Izabeli I Katolickiej. Dopiero po 7 latach usilnych starań i dużemu poparciu wśród przyjaciół na dworze, dwór hiszpański wyraził pisemną zgodę na projekt Kolumba i zawarł z nim umowę, zlecając kierownictwo wyprawy morskiej na zachód, która miała popłynąć pod banderą korony hiszpańskiej. Wyprawa była finansowana częściowo przez dwór, a częściowo przez kupiecką rodzinę Pinzónów. Kolumbowi przyznano ogromne prawa, otrzymał on dziedziczny tytuł wielkiego admirała oraz wicekróla i gubernatora wysp i kontynentów, które odkryje, a także obietnicę 10% zysków z towarów nabytych w nowych terytoriach.
Pierwsza wyprawa 1492–1493
W pierwszej wyprawie, która wyruszyła 3 VIII 1492 z portu Palos na statku (karaka) flagowym Santa María oraz karawelach Niña, z kapitanem V.Y. Pinzónem i Pinta, z kapitanem M.A. Pinzónem, wypłynęło ok. 100 osób. W drodze zatrzymano się na Wyspach Kanaryjskich, które opuszczono 6 IX. Po kilkunastu dniach żeglugi Kolumb odkrył Morze Sargassowe. Aby uniknąć zniecierpliwienia ludzi zbyt długą trasą, notował w dzienniku okrętowym mniejsze odległości od rzeczywiście pokonywanych, ale i tak po kilku dniach ciszy na morzu, na początku października groził mu bunt załogi. Wreszcie po 33 dniach żeglugi przez ocean dostrzeżono 12 X 1492 ląd — jedną z wysp w archipelagu Bahamów, którą zamieszkujący Indianie Arawakowie nazywali Guanahani, a Kolumb nazwał San Salvador. Dzień znalezienia tej wyspy przyjmuje się powszechnie za datę odkrycia Ameryki. Według niektórych współczesnych przypuszczeń owym pierwszym skrawkiem Ameryki, do którego dotarł Kolumb, była wysepka Samana Cay w tym samym archipelagu. U krajowców zauważono złote ozdoby, korzystając więc z zeznań schwytanych Indian, Kolumb popłynął na południe w poszukiwaniu wysp, na których „rodzi się złoto”. Po znalezieniu w archipelagu Bahamów kilku innych wysp, 28 października odkrył Kubę, o której sądził, że jest częścią kontynentu, a 6 grudnia Haiti, którą nazwał Hispaniolą (Isla Española), i zachwycony jej pięknem wybrał ją na swą kwaterę. U jej brzegów utknęła na mieliźnie Santa María. Kolumb pozostawił w forcie na Hispanioli 43 ochotników z zapasami na rok, a sam 16 XII wypłynął w drogę powrotną do Hiszpanii. 15 III 1493 wyprawa zawinęła do portu w Sewilli, skąd Kolumb w triumfalnym pochodzie udał się na dwór królewski w Barcelonie.
Druga wyprawa 1493–1496
Powodzenie pierwszej wyprawy spowodowało natychmiastowe przystąpienie do organizowania drugiej ekspedycji, która przybrała charakter handlowo–wojskowy. 25 IX 1493 z Kadyksu wypłynęło 17 statków, w tym flagowy Marie-Galante (Santa María), oraz ok. 1500 osób, między innymi żeglarz hiszpański A. de Hojeda i żeglarz baskijski J. de la Cosa. Wraz z Kolumbem wyruszyła na wyprawę uboga szlachta oraz wielu mnichów i księży, którzy mieli nawracać tubylców na wiarę chrześcijańską. Na statki załadowano konie, osły i bydło (którego nie znaleziono u Indian), także gatunki latorośli oraz nasiona rozmaitych zbóż europejskich. Obrany kurs, nieco bardziej na południe niż w pierwszej wyprawie, okazał się wyjątkowo szczęśliwy dzięki pasatom (stałym wiatrom strefy międzyzwrotnikowej). Wykorzystywały je potem długo statki płynące do Indii Zachodnich. 3 XI 1493 odkryto Dominikę, potem kilka innych wysp Małych Antyli oraz Puerto Rico i Jamajkę. Dopłynięto też do Hispanioli. Z pozostawionych tam ludzi nikt nie przetrwał, najprawdopodobniej wszyscy zginęli w walce z krajowcami. Wyspa, która po serii krwawych zatargów z Indianami została całkowicie spacyfikowana w 9 miesięcy, stała się główną bazą wypadową Hiszpanów. W 1496 brat Kolumba, Bartłomiej, założył na jej południowym wybrzeżu miasto Santo Domingo, najstarsze istniejące do dzisiaj osiedle europejskie w Ameryce. Druga wyprawa zapoczątkowała hiszpańską konkwistę w Ameryce. Kolumb, zaniepokojony wieściami z Hiszpanii, której władcy złamali zawartą z nim umowę przez wydanie edyktu pozwalającego wszystkim chętnym na osiedlanie się na nowo odkrytych terenach, wrócił 1496 do Europy. Na skutek intryg utracił stopniowo część przyznanych mu przywilejów, niemniej jednak udało mu się zorganizować jeszcze 2 wyprawy za ocean, choć już nie tak duże, jak druga.
Trzecia wyprawa 1498–1500
W trzeciej wyprawie, która wyruszyła 1 VI 1498, flotylla Kolumba składała się z 6 statków i ok. 300 ludzi załogi (głównie skazańców i przestępców). Trzy statki Kolumb posłał prosto na Haiti, podczas gdy z pozostałymi popłynął na południowy zachód w nadziei na odnalezienie upragnionych Indii. W czasie tej wyprawy po raz pierwszy, nieświadomie, osiągnął stały ląd Ameryki Południowej. Do brzegu dotarł w pobliżu ujścia rzeki Orinoko i odkrył wyspę Trynidad.
Czwarta wyprawa 1502–1504
Czwarta wyprawa składała się z 4 statków i 150 osób załogi. Zamierzeniem Kolumba było znalezienie przejścia na wody, które ostatecznie miały go doprowadzić do Indii. Przejścia tego spodziewał się na zachód od Kuby i tam właśnie się skierował. Odkrył i opłynął wschodnie wybrzeża Ameryki Centralnej, od obecnego Hondurasu na północy po Przesmyk Panamski na południu. Mimo usilnych prób nie zdołał odnaleźć wodnego przejścia na zachód. Straciwszy dwa z czterech statków, zrezygnowany powrócił na Kubę, a następnie na Jamaikę. Ziemie odkryte przez Kolumba nie miały nic wspólnego z bogatymi Indiami. Tymczasem z Hispanioli dochodziły wieści o buntach i egzekucjach dokonywanych na szlachcie. Kopalnie złota w środkowej części wyspy okazały się być bardzo bogate, lecz Kolumb zezwolił na wydobywanie tylko niewielkiej ilości złota. Poza tym odliczał dużą część zdobyczy na rzecz skarbca królewskiego oraz na własną korzyść. Ponieważ zaś sam nie spieszył się z przywiezieniem dóbr do Kastylii i wstrzymywał wypłatę pensji kolonistom, zaczęły się sypać na niego oskarżenia. Zarzuty przeciwko Kolumbowi gromadziły się latami. Szlachta hiszpańska, która powróciła z niczym z odkrytych przez Kolumba terenów, publicznie oskarżała admirała, uważała, że odkrył kraj oszukaństwa i nieszczęść. Na Hispanioli uknuto spisek przeciwko Kolumbowi, wtrącono go do więzienia i po dwóch miesiącach odesłano do kraju. Przybył do Kastylii 25 XI 1504, uwolniono go, obiecano przywrócenie wszystkich praw, które utracił. Obietnic nigdy nie dotrzymano. Zmarł w zapomnieniu 20 V 1506 w Valladolid.
Największe dokonania
Według większości badaczy Kolumb był do końca życia przekonany, że odkrył wybrzeże Azji w pobliżu Indii. Stąd między innymi wzięła się nazwa Indianie nadana rdzennej ludności Ameryki oraz utrzymująca się nazwa Indie Zachodnie dla wysp odkrytych na Morzu Karaibskim. Przypuszczenie, że odkryto nową część świata pierwszy wysunął J. de la Cosa, uczestnik drugiej wyprawy. Jest wielce prawdopodobne, że w późniejszym okresie także sam Kolumb zdawał sobie z tego sprawę. Wyprawa F. Magellana 1519–22 potwierdziła ostatecznie, że Kolumb odkrył nową, odrębną część świata. Niezależnie od licznych wątpliwości dotyczących dokonań Kolumba, jego odkrycia należą do najważniejszych i najbardziej owocnych w skutki wydarzeń w dziejach ludzkości. Doprowadziły między innymi do trwałego kontaktu między Europą a Ameryką, do której znalazł dogodną i krótką drogę przez Ocean Atlantycki, a także do wzrostu rywalizacji hiszpańsko-portugalskiej na morzach i podjęcia wielu kolejnych wypraw odkrywczych. Okręty Kolumba sprowadziły do Europy pierwszych indiańskich niewolników, próbki nieznanych roślin (np. kukurydzę, ziemniaki, tytoń, kakao), cenne złote ozdoby, perły. Listy i dzienniki Kolumba zostały m.in. opublikowane w Raccolta di documenti e studi pubblicati dalla Reale Commissione Colombiana (t. 1–15 1892–94), a po polsku we fragmentach w Pismach (1970) i w publikacji pt. List Krzysztofa Kolumba o odkryciu Ameryki w polskim przekładzie ogłosił Z. Celichowski (1892, wznowione 1992).
Na cześć Kolumba nazwano wiele obiektów geograficznych, między innymi państwo, prowincję w Kanadzie, górę, rzekę i miasta.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Santa Maria, karaka Krzysztofa Kolumba (przed 1492)rys. B. Wróblewski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Wyprawy Kolumba rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Macuro, pomnik Krzysztofa Kolumba (Wenezuela)fot. T. Sokołowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Brytyjskie Wyspy Dziewicze, wyspa Hondafot. M. Czasnojć/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dominika fot. M. Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Dominika, las deszczowyfot. M. Jędrusik/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Santa María, replika żaglowca Krzysztofa Kolumbafot. M. Czasnojć/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kolumb Krzysztof obejmujący w posiadanie wyspę Hispaniola (ob. Haiti) fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Barcelona, kolumna K. Kolumba fot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Santo Domingo, Casa del Almirante (dom syna K. Kolumba), pocz. XVI w. (Dominikana)fot. T. Barucki/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Kolumb Krzysztof, fragment mapy przedstawiającej Kubę i Hispaniolę (ob. Haiti) narysowanej przez Juana de la Casa (pilota Kolumba), kopia — Bibliothèque nationale, Paryż fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia